Elisabethpad legt natuurlijke, historische én sociale verbinding Opening na vijf jaar voorbereiding...

Het jaar is 1211. Dirk III, Heer van Altena, is op de terugweg van zijn pelgrimstocht die hem naar Santiago de Compostella voerde. Hij is ziek en en klopt voor hulp aan bij het klooster van de Caulieten, in de buurt van Dijon. Door de goede zorgen herstelt de edele snel. Uit dankbaarheid biedt hij de orde aan een klooster te stichten in het Land van Horne...

Op verzoek van Dirk III wordt dat nieuwe klooster, dat in 1240 in gebruik wordt genomen, toegewijd aan Elisabeth van Hongarije die in 1235 net heilig was verklaard. Het klooster zal een roerige geschiedenis tegemoet gaan met diverse ordewisselingen, ziektes, plunderingen, verwoesting en confiscatie.

Zorgcentrum
De twee haakse vleugels, die in 2019 nog bestaan, werden pas in 1778 gebouwd. Van de in 1802 afgebroken kloosterkapel resteert nog slechts de achtzijdige traptoren. Aan de voet daarvan is later een kleine kapel gebouwd. Sinds de openbare verkoop in 1801 kende het klooster diverse particuliere eigenaren. Vanaf 1950 kwam het in gebruik als vakantie- en verpleeghuis van de Kleine Zusters van de Heilige Joseph. En vandaag schuiven we aan in wat tegenwoordig Zorgcentrum Sint Elisabeth in Haelen is, deel uitmakend van de Stichting Land van Horne

Natuur
Dat doen we met vier mensen. Hermien Hendriks, Hans Levels, René Horsten en Loes Peters. Loes is projectleider van de gemeente Leudal. De andere drie zijn verbonden aan het IVN, een landelijke organisatie met in totaal 30.000 vrijwilligers, ondergebracht in 170 lokale afdelingen, waarvan 36 in Limburg. Het doel van het IVN is om jong en oud te laten ervaren hoe leuk, gezond én belangrijk de natuur is. Dat doen ze met natuuractiviteiten, cursussen, projecten en campagnes. Zelf leren én doen staan daarbij altijd centraal.


Rijksmonument
Zo kon het gebeuren dat Hans vijf jaar geleden met een nieuw plan op de proppen kwam. De oud-beheerder van het Leudal werkte jaren voor Staatsbosbeheer en kent het gebied natuurlijk als zijn broekzak. ‘Ik heb hiernaast kantoor gehad, in een klein schuurtje. Maar ik had nooit kunnen bevroeden dat deze tuin me ooit nog zo zou gaan bezighouden’ zegt hij met een breed gebaar naar het venster. Wanneer we naar buiten kijken zien we

het Pesthuisje, slechts één van de bijzondere plekken in de omgeving van het zorgcentrum. In dit gebouw uit 1682,

inmiddels een Rijksmonument, werden lijders aan de pest en andere besmettelijke ziekten afgezonderd.

Idee
In de tuin van Sint Elisabeth wisselen zo natuur en meerdere historische overblijfselen uit lang vervlogen tijden elkaar steeds af. De plek heeft daardoor een unieke charme, waarvan iedereen zou moeten kunnen genieten. En omdat dat dus nu juist het doel van het IVN is was het idee van Hans misschien wel voor de hand liggend, maar ook wel erg ambitieus: het herstellen van de verbinding tussen de Elisabethmolen en de het klooster met deze bijzondere tuin.

In een brainstormsessie met Hermien en René ontstond vervolgens ook het idee van een rolstoelvriendelijk ‘familiepad’ met een lengte van drie kilometer, over het grondgebied van Staatsbosbeheer, de gemeente Leudal en van de organisatie waar we nu te gast zijn, de Stichting Land van Horne.

Een route, die het voor iedereen mogelijk zou moeten maken om te genieten van de verbinding tussen de natuur en cultuurhistorie.

 

Toegankelijk
Want het Leudal mag dan jaarlijks zo’n 350.000 bezoekers trekken, lang niet alle mooie plekjes zijn toegankelijk voor mensen die minder goed ter been zijn, laat staan wanneer ze zich per rolstoel, rollator of scootmobiel moeten verplaatsen. ‘Maar denk ook aan mensen met een kinderwagen’ vult Hans aan. Ook de al wat oudere jeugd vormt uiteraard een doelgroep voor het IVN, als organisatie die zich bezig houdt met natuureducatie. 

Omdat het pad door de tuin van het voormalige klooster zou lopen, zouden bovendien de bewoners van het zorgcentrum eveneens een stimulans krijgen om met hun begeleiders naar buiten te gaan.

 

 

Veel voordelen
‘Het idee hing van veel voordelen aan elkaar’ bevestigt René. Niet alleen de oude verbinding tussen de Elisabethmolen en het voormalige klooster zou hersteld worden, ook die tussen de kloostertuin en de heide. Noodzakelijke voorwaarde was echter ook een veilige oversteek van de Roggelseweg, waar de wandelaars, fietsers en ook de bewoners van het zorgcentrum gebruik van konden maken.

Meer dan duizend kinderen bezoeken jaarlijks immers ook het Bezoekerscentrum voor natuureducatie.

Zo werd het plan steeds groter en was duidelijk dat we met veel partijen in gesprek moesten gaan om het idee werkelijkheid te laten worden.’

 

Draagvlak
Daarbij moest er natuurlijk vooral draagvlak gecreëerd worden voor het plan. Door de afgelopen jaren heen hebben de initiatiefnemers tientallen presentaties verzorgd. Onder meer voor Land van Horne, voor de bewoners van het Zorgcentrum, voor de Zustercongregatie en de gebruikersgroep van Centrum Elisabethshof en natuurlijk voor de gemeente Leudal. Loes Peters: ‘Toen deze mensen van het IVN bij ons aanklopten waren wij net bezig met de zogenoemde ‘recreatieve toegangspoorten’. Herkenbare punten in het landschap met een goede infrastructuur en informatievoorziening voor routes. En één van die punten is het Bezoekerscentrum Leudal, hier tegenover.’

Groen Hart
Zo kon veel samenvallen. ‘Voor die natuurpoorten hadden we ook budget van de provincie Limburg. Mede daardoor konden we de eerste fase van de plannen voor het Elisabethpad realiseren.’ De eerste kilometer werd zo een feit. Mensen van Groen Hart Leudal, een vrijwilligersorganisatie die gevestigd is in het Bezoekerscentrum, stelde een klusteam samen dat zorgde voor de aanleg van onder meer een wilgenhut, een insectenhotel, een vertelplek, enkele banken en een speelbos. Zij zorgen ook voor het onderhoud daarvan.

‘Op 9 februari 2017 startte in feite de tweede fase met de ondertekening van een intentieovereenkomst tussen de gemeente, de Stichting Land van Horne, Staatsbosbeheer en het IVN’ gaat Loes verder. ‘Die bezegelde onder andere de inzet van de gemeente voor de realisatie van een veilige oversteek. Wethouder Walraven heeft zich daar sterk voor gemaakt, maar ook hierbij is de steun van de provincie onmisbaar geweest.’

Duizendpoot
Niettemin was, om het hele plan te realiseren nog aanvullende financiering noodzakelijk. Het was vooral René die zich daarom bezig hield met het werven van zoveel mogelijk sponsoren. Gedurende het gesprek zal Hermien steeds meer een soort duizendpoot blijken. Onder meer als gids en coördinator van vier werkgroepen stapte ze in de plannen voor het Elisabethpad, in de veronderstelling dat dit avontuur haar ongeveer drie maanden zou gaan kosten. Dat bleek iets langer te zijn, maar daardoor liet ze zich geen moment ontmoedigen. ‘Ik heb gelukkig niet veel slaap nodig’ verklaart zij droogjes ergens halverwege het gesprek.

‘Ik schatte het eerlijk gezegd in op twee jaar’ zegt Hans.

‘Maar zelfs dat bleek dus wat al te optimistisch...’

 

Hardop dromen
Toch was er niets dat het enthousiasme van de drie kon temperen. ‘We hebben ons zeker niet laten weerhouden door gebrek aan geld’ lacht Hans. ‘Dat is waar’ vult René aan. ‘Bovendien vond ons enthousiasme weerklank bij de mensen hier, dat helpt natuurlijk ook. Eerst bij facilitymanager van de stichting Leon Tobben en vervolgens ook bij directeur zorg Léon Wijers, die inmiddels met pensioen is. Want we waren eerst bang dat we misschien alleen maar een hoekje van de tuin zouden mogen hebben of zo. Maar je moet bij zit soort plannen hardop durven dromen. Dan krijg je ook echt dingen gedaan. Hermien had bijvoorbeeld het plan voor een zogenaamde berceau, zeg maar een bomentunnel. Ook dat is gelukt, de bomen komen morgen...'

Samenwerking
En zo werd uiteindelijk de hele tuin van het Zorgcentrum betrokken in het project. Bewoners en bezoekers kunnen nu al wandelend kijken en volop genieten van onder meer het dierenverblijf, de kruisgang, de prachtige platanen en de fontein. ‘Het is René geweest die het hele projectplan geschreven heeft, waarop we ook steeds konden terugvallen’ zegt Hermien. Uit dat soort kleine opmerkingen, waarbij de drie initiatiefnemers elkaar steeds alle eer lijken te gunnen, blijkt hoe goed de samenwerking is verlopen.

Banden
Die samenwerking heeft er uiteindelijk dus toe geleid dat het Elisabethpad niet alleen verbindingen legt tussen het verleden en het heden of letterlijk, tussen de afwisselende natuurlandschappen in dit gebied. Het heeft ook banden gesmeed tussen verschillende organisaties. Bovendien ontwikkelde de landelijke koepel van de eigen organisatie van de initiatiefnemers het project ‘Grijs, groen en gelukkig’, om via natuurbeleving het welzijn van ouderen te vergroten. Zorgcentrum Sint Elisabeth werd daarbij uitgekozen voor één van de pilots van dit project. De organisaties werken er zo samen aan om een ‘groene dagbesteding’ voor de bewoners vorm te geven.

 

Poort

Het IVN heeft zich voor wat betreft de tuin vooral op de inrichting en de aankleding. Zo komen er een prachtige toegangspoorten. Hermien toont ons het door haar getekende ontwerp van siersmeedwerk, dat door de smeden op Eynderhoof gemaakt wordt. Daarin heeft ze allerlei elementen verwerkt die verwijzen naar Elisabeth van Thüringen, waaraan het vroeger klooster dus gewijd werd en die slechts 24 jaar oud zou worden. Niettemin was ze bij leven al zeer geliefd. ‘Ik wilde haar een gezicht geven’ legt Hermien uit.  ‘Daarom zie je hier allereerst de drie kronen die zij mocht dragen: die van Hongarije, Thüringen en Bohemen. Verder komen de wapens van Thüringen en Van Horne naar voren. Een koperslager werkt bovendien aan een beeltenis van Elisabeth.'

Rozen

En dan vallen ook de rozen op die in elkaar vervlochten zijn en waaraan de smeden momenteel de laatste hand leggen. ‘Elisabeth deelde iedere dag brood uit aan de armen, aan de poort van het paleis’ verklaart Hermien. ‘Maar haar schoonfamilie was er niet echt mee verguld dat zij alles zomaar afstond. Dus toen ze op een dag weer naar de poort wilde hield haar man haar verbolgen tegen en vroeg haar wat ze bij zich droeg. Elisabeth opende haar schort, maar de broden bleken op wonderbaarlijke wijze veranderd in rozen...’

 

Parels

Er bestaat ook een echte roos die naar de heilige Elisabeth is vernoemd. ‘Die is nog maar net in Nederland geïntroduceerd’ weet Hermien. ‘Nu is die alleen nog maar te bewonderen in het rosarium in Doorn, maar de roos zal ook hier in de tuin geplant worden. Is het niet prachtig wat er allemaal uit dit project is voortgekomen?’
En dat niet alleen. Het besef dringt ook door dat inwoners uit deze regio, die soms niet eens weten wat er allemaal voor parels verborgen liggen in hun eigen omgeving, bovendien kennis kunnen maken met verhalen uit de eigen streek waar ze wellicht ook nog nooit eerder van gehoord hadden.

Gedichten
Naast informatieborden om wandelaars hierover voor te lichten zullen er verder nog twee gedichtenzuilen langs de route verrijzen. Inwoners konden hier hun poëzie voor insturen. Dit idee werd uitgevoerd in samenwerking met de Stichting Kunst en Cultuur Leudal.

‘Er waren liefst 37 inzendingen’

zegt René, die echter nog niet wil verklappen welken gedichten uitgekozen zijn om te worden vereeuwigd.

‘Dat zal pas onthuld worden tijdens de officiële opening van het pad op 16 juni.’

 

Opening

Die opening gaat van start met het opdragen van een mis in de kapel van het zorgcentrum, door de hulpbisschop van Roermond, monseigneur Everard de Jong.’ ‘Daarna hebben we een bijeenkomst voor alle mensen die betrokken waren bij de realisatie van het Elisabethpad.’ zegt René. ‘Die vindt plaats in het Pesthuisje. Voor de plechtige opening bij de poort is natuurlijk aan aantal special gasten uitgenodigd, waaronder de burgemeester en gedeputeerde Hubert Mackus. Onder aanvoering van een bagpiper zal vervolgens het gezelschap voor het eerst een ronde maken door de tuin. Ook harmonie L’Union zal tijdens de officiële openingsceremonie  voor de muzikale omlijsting zorgen, en bovendien speciaal voor de bewoners van het zorgcentrum een serenade uitvoeren.

 

Trots

‘Het zal hoe dan ook een mooi en bijzonder moment worden’ weet René nu al. ‘Want natuurlijk is de recreatieve én toeristische meerwaarde prachtig.

Maar bovenal is het Elisabethpad daadwerkelijk een pad van verbinding geworden.

Dan was vooraf zeker al de bedoeling, maar dat het in zoveel aspecten tot uiting zou komen, is het allermooiste.

En ja, daar zijn we best trots op.’

©Aqua Media Adviseurs  /  HALLO Magazine / Hallo Online.nl

tekst: John Hölsgens