De naam Galgenberg laat weinig aan de fantasie over op welke wijze de ter dood veroordeelde personen meestal aan hun einde zijn gekomen. Maar naast ophangen waren ook wurgen, radbraken en verbranden beproefde methodes waarmee de doodstraf werd uitgevoerd.
Hoewel berg overdreven in de oren kan klinken, lag aan de voet van het monument een echte heuvel die in de loop van de tijd door mensenhand is afgevlakt en waarvan het zand o.a. in de jaren vijftig van de twintigste eeuw is gebruikt om het terrein van de nabijgelegen PLEM-elektriciteitscentrale op te hogen.
Er heeft nadien nog vele jaren een woonwagenkampje gelegen. Op zich ook een teken aan de wand, want oude executieplaatsen werden nog lang als onreine oorden beschouwd, waar maatschappelijke paria’s naartoe werden verbannen.
De omlegging van de Napoleonsweg langs de woonkern van Haelen en de ontwikkeling van het industrieterrein hebben de laatste sporen van de executieplaats uitgewist, zodat er tegenwoordig heel veel voorstellingsvermogen nodig is om de oude stuifduin, ooit ontstaan na de laatste ijstijd tienduizend jaar geleden, voor de geest te halen.
De eerste executies op de Galgenberg vonden waarschijnlijk plaats vanaf het jaar 1487. In dat jaar verkreeg het belangrijkste gerechtshof van het graafschap Horn de bevoegdheid zelfstandig te oordelen. De onderdanen van het graafschap hadden de graaf geholpen bij de aflossing van een oorlogslening, waarvoor hij hen dankte met het recht om voor een eigen rechtbank terecht te hoeven staan, ook in strafzaken.Hoeveel mensen in de loop der eeuwen precies op de Galgenberg zijn terechtgesteld zal voor altijd in de nevelen van de geschiedenis gehuld blijven. Daarvoor ontbreken nu eenmaal te veel gegevens. In zijn boek “De Galgenberg van het graafschap Horn” doet auteur Mart Graef een poging.
In 1795 werd het graafschap Horn door de Fransen opgeheven, waarmee ook een einde kwam aan ruim 3 eeuwen rechtspraak door het hoofdgerecht. Met een voorzichtige raming van gemiddeld één executie per jaar komt hij dan al vlug op honderden personen.
De Galgenberg werd “de plaats waar men eenieder recht doet” genoemd. Daar denken we tegenwoordig toch anders over. Dat heeft in de eerste plaats te maken met de behandeling van de verdachten. Slechts een bekentenis leidde tot een vonnis en de spraakzaamheid van de beschuldigde werd nogal eens “geholpen” door een zogenaamde “scherpe examinatie”; lees marteling.
Tot de verbeelding spreken in dit verband de Heksen- en Bokkenrijdersprocessen. De verdachten werden tot de meest bizarre bekentenissen gedwongen. Nog kwalijker was het dat de beschuldigden eveneens onder tortuur werden gepusht om hun vermeende kompanen aan te geven. Dat leidde tot een olievlekwerking aan terechtstellingen waardoor het gemiddelde van één executie per jaar ruimschoots werd overschreden.
Maar niet alleen veronderstelde heksen en bokkenrijders kwamen op de Galgenberg aan hun einde. Ook dieven, afpersers, pyromanen en moordenaars werden er terechtgesteld. Hoe erg hun misdaad ook was, in de weinige overgebleven processtukken doemt vaak het beeld op van uitzichtloze armoede en klassenjustitie.
Het waren harde tijden. Het monument van de heemkundevereniging Horn haalt de levens van deze schuldige en onschuldige zielen even uit de vergetelheid en benadrukt het belang van een humane rechtspraak. Waarvoor hulde.
Tekst: Leon Moonen, reisverleider naar geschiedenis www.cliotravel.nl
Met dank aan Mart Graef
