Ich höb de ierste klas op de maedjessjoeël in Haelen gedaon. Twelf jungskes van zès jaor op de sjpeelplaats tösse allemaol maedjes. Det waas lol. De vraog väör de zomervakantie waas dan ouch of we väör de twiëdje klas trök mochte nao de jóngessjoeël. Die kwestie sjtóng mien moder te bekalle mèt An van de Bekker, het zöster van de juf van de twiëdje. Wie An zag det we lichtelik op de maedjessjoeël bleve, reageerdje ich gesjrókke: Dan kómme we bie die kring van de twiëdje.' Ich neumdje ouch nog de naam. Mien moder sjaamdje zich de ouge oet. Het ging natuurlik äöver 'kring'. Ein sjeldjwaord väör vrouwe.
Aan zón wäörd wore oos dialecte riek. Eine kleine greep. Ein aektes is ein knebbige, ónplezerige vrouw, nog erger as ein zoeërproem. Eine drelsjtert is ein verwaandj vrouwmes; ein feep is ein lastig, vals vroumes, zoeëget hetzelfdje as ein kring of ein kernalie, ein flemmetet of ein hiëp. Ein fluit is ein dame die al te flot is in de ómgank mèt mansluuj. Eine gaandj, ein gaansjel, eine paoregaandj is ein vrouw die zich aansjtèltj, te väöl opvèltj. Ein kets is ein kattig maedje, as volwasse vrouw is ze dan ein kniep. Ein vrouw die kwaod van aard is, is ein niepeteers of ein sjluip. Is ze gauw kwaod dan is het ein sjpoeëk en wèrktj ze te väöl op häöre eige houp dan is ze ein sjerheks. Kaltj ze mier as winselik, of is ze te henjig mèt wäörd dan is ze ein rammel ein. Die paar väörbeeldje höb ich väöral oet Haelen, Bögkeme of Naer,
mer eder dörp haet zien eige aoj sjeldjwäörd.
Ze zègke get äöver de tied woeë-in ze tot de dagelikse taal huerdje. Äöver de mentaal insjtèlling van miense, häöre kiek op zichzelf en angere. Ederein waerdje gemaete aan de wette van de kèrk, het hoeshaoje of de norme van het dörp. De 'goje, aoje tied' zoot vol aordeile en väöraordeile, óngesjreve regels en codes wie se dich haads te gedrage. Det ging dök ten koste van miense die net get angers wore. De wäörd zelf zeen neet fout, de bedoeling d'rachter waal. Doe zuls as vrouw mer aod en krómp zeen van het wèrke en dan versjlete waere väör aoj sjraom.
Troewes, zón saort wäörd väör jónges en mansluuj zeen d'r ouch zat. Daoäöver lichtelik eine angere kier. Laote we dit verhaol mèt ein vraog aafsjloete. Waem wètj waat dees twië wäörd beteikene: ein hoetelvot en ein sjiffelkóntj? Sjrief uer antjwaorde hie ónger deze kolumn op facebook.
PS: Anger aoj wäörd woeë maedjes en vrouwe väör waerdje oetemaakjt zeen natuurlik welkom.
2020, waek 7
