Bewaere det Limburgs neet besjteit is ‘t zelfde es zègke det fruit neet besjteit. Noe ich miene column ’n jaor lang in ’t Limburgs sjrief, zègke miense waal ins taege mich: ‘Limburgs besjteit toch gaar neet? Ich kal Naers en mien maedje sjprik Grathems
.’ Good nuujts, doe sjpriks ’t allebei! De Limburgse taal is namelik de óptèlsóm van alle Limburgse dialecte. Al die versjillende dialekte same vórme ‘t Limburgs.
Waat ich zelf bezunjer vinj aan de Limburgse taal is det wae geine gesjpraoke sjtandaard höbbe veur ’t ganse taalgebied, mer ’t leefs wille laote heure/hure wo wae persies vanaaf kómme.
Limburgs is wie fruit. Fruit besjteit, mer d’r is gein sjtökske fruit det we ‘fruit’ numme. D’r zeen waal heel väöl sjtökskes die same fruit zeen: appels, proeme, staekbaere, appelsiene, miemerte, paere en nöm mer op. D’r zeen ouch get twiefelgevalle. Waat doon veer mit tomate en avacado’s? Die valle in de supermert ónger de greunte mer plantjkundig ónger ’t fruit. Zo is ’t bie ’t Limburgs ouch, beveurbeeldj mit de dialecte die taege Braobantj aanligke.
Naers ’n dialek van ’t Nederlands nömme is net zo vraemdj es ’n hötje witmoos fruit nömme. Limburgs is gein Nederlands. Limburgs is ‘n erkindje West-Germaanse taal, net wie Afrikaans, Luxemburgs, Duits, Jiddisch en Nederlands. Die tale zeen femilie vanein, mit euvereinkómste en versjille en ze höbbe zich naeve-ein óntwikkeld. De meiste tale zeen gesjtandaardiseerd, qua oetsjpraok, waordesjat en sjpelling. Limburgs neet, al is d’r waal ein sjtandaardsjpelling wo se alle dialecte van ’t Limburgs mit kins sjrieve.
’t Nederlands haet ’n anger verhaol. Det is al vrie vreug gesjtandaardiseerd. Es Nederlands greunte is, is ’t meer ein greunteprutje wo de variatie mit de sjtaafmixer oet gehaold is, al zeen de lokale accente blieve besjtaon. Det gebeurdje al veurdet ’t Maaslandj (‘t gebied wo wae wone det sinds 1867 Limburg waerd genumd) bie Nederlandj heurde. Ónger invloed van de bookdrökkunst en bie de toetsjtandjkómming van de sjtaotebiebel dae mit sjteun van de Staten-Generaal van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlande gesjreve waerdje. Idderein sjprook zien eige dialek, dus d’r mós qua taal eine sjtandaard kómme. Die taal waerdje gebaseerd op Hóllands en Zeeuws mit get Vlaams. De sjtaotebiebel versjeen in 1637. Waat noe Limburg hètj, veel toen nog veur ’t grootste deil ónger Sjpaans bewindj. D’r is dus gein waord Limburgs in dae biebel te vinje. En väöl later, toen Siegenbeek in 1804 de eerste sjtandaardsjpelling sjreeft, wore wae óngerdeil van Keizerriek Frankriek. In ’t Waordebook der Nederlandse taal (’t grootste waordebook ter waereld) sjtaon amper Limburgse wäörd, terwiel det wirk eigelik al ’ t gejreve Nederlands bevat. In de gesjiedenis van ’t Nederlands haet Limburgs amper ‘n rol gejspeeld. Ouch daorom is ‘t ’n eige taal.
’t Limburgs sjpeelt ouch noe gein rol veur de óntwikkeling van ‘t Nederlands. De Taalunie regelt de taal veur ’t riek en door de regels die men hanteert kin Limburgs eigelik geine invloed höbbe op ‘t Nederlands. Limburgs is namelik gein erkinde brontaal (wie bv. Sarnami Hindostani, Frans en Papiaments) en daorom kinne kindergarten, hómber of porkbokker waal mekkelik in ’t de waordelies van ’t Nederlands komme, mer waord wie vastelaovendj, sjóttelsplak of enne neet. ’n Waord mót algemein veurkómme in ein van de vief gebiede wo Nederlands gesjpraoke waerd, bv. Suriname of Vlaandere. Kiek mer ens in ’t Groene boekje of de Dikke Van Dale. Oet ’t Surinaams Nederlands vinj se beveurbeeld doekoe, yaran kepang, fittie, bigyari en wisi en oet ’t Caribisch Nederlands masbangu, atrakoteam, megapier, benta en kachu. Wiekser, tuup, hoije, poekel en sjlieps zeen oetgesjlaote, omdet ze neet in ‘n gans taalgebied gebroektj waere. In de Nederlandse greuntesoep wiltj de Taalunie gein fruit, allein kruiden.
Ós fruit is taalkundig ouch ech angers es de Nederlandse greuntesoep. Limburgse meervoude waere bv. heel angers gevormd, sjtool – sjteul. Limburgs haet ‘ne angere set klanke, we höbbe contrastief toonversjil en kinne dus mit de oetspraak van ’n klank beteikenisversjil make: eine erm twee erm. We höbbe anger grammitcale constructies, bv. ’t reflectief veurnaamwaord en gank zo mer door.
Truuk nao ’t begin, nao ’t fruit! Idderein dae ’n Limburgs dialect sjprikt, of det noe Kölsch, Haorsters of Itters is, sjprikt dus Limburgs. Standaard Limburgs besjteit neet, mer Limburgs waal! Es we neet langzaam aan ophaoje mit zègke det Limburgs neet besjteit, höbbe veer sjtraks allein nog mer gekruidje Hollandse greuntesoep. En we höbbe det fruit hel neudig, sowieso om Limburgse flaaie te bakke!
