Eén van de weinige gebouwen op het terrein Hornerheide te Horn die nog herinneren aan het oude sanatorium van weleer is de houten Boskapel. In vroegere tijden heel centraal gelegen is thans de Boskapel wat weggedrukt achter de nieuwbouw van de afgelopen decennia.
Tekenend ook voor de veranderende positie van het geloof in onze samenleving. Maar wie de kapel betreedt, zal nog steeds worden overvallen door een serene, weldadige rust. De Boskapel is onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van het sanatorium Hornerheide.
Wie zijn medemens uitscheldt met: “Krijg de tering”, zal nauwelijks vermoeden dat hij hem de ooit zeer gevreesde volksziekte tuberculose (tbc) naar de oren slingert. In Nederland was deze ziekte b.v. in 1913 verantwoordelijk voor meer dan 10% van de sterfgevallen.
In Limburg sleepte de “witte dood” of “witte pest”, zoals tbc ook wel werd genoemd, in 1921 ruim de helft van de overledenen in de leeftijdscategorie 15-30 jaar naar het graf.
Overigens is het typerend dat in de Nederlandse scheldcultuur flink wordt losgegaan met de meest dodelijke ziektes, terwijl de ons omringende landen België en Duitsland het liever houden op uitwerpselen en geslachtsdelen. Maar dit even geheel terzijde.
Het moordende karakter van deze ziekte in het verleden mag duidelijk zijn. Een ziekte die bovendien vooral huishield in de laagste sociaaleconomische klassen. De toenmalige geneeskunde stond eigenlijk met lege handen. Eind 19de eeuw was wel ontdekt dat de ziekte werd overgebracht door de tuberkelbacterie en kort voor deze ontdekking was in Midden-Europa een hygiënisch-diëtistische therapie ontwikkeld, die er uit bestond om in een sanatorium middels frisse lucht, goede voeding en rust de ziekte te bestrijden. Dit kuren in een sanatorium is in Nederland enorm bevorderd door Koningin-Moeder Emma. Zij schonk namelijk de schenking die haar in 1898 als nationaal huldeblijk was aangeboden bij de beëindiging van haar taak als regentes, terug aan de Nederlandse bevolking om daarvan een sanatorium op te richten in Renkum te Gelderland. Zij had de verwoestende werking van tuberculose leren kennen, want één van haar zusters was er aan gestorven. Slechts één voorbeeld dat de ziekte geen halt heeft gehouden voor paleisdeuren.
Het sanatorium in Horn werd op 7 mei 1921 geopend in aanwezigheid van vele hoogwaardigheidsbekleders, waaronder o.a. minister-president Ruys de Beerenbrouck. Om de bouwkosten zo laag mogelijk te houden werden de houten paviljoens van vluchtelingenoord Nunspeet op de kop getikt, die in de eerste wereldoorlog onderdak hadden geboden aan de Belgische vluchtelingen.
Goedkoop is meestal duurkoop. Ook in dit geval, want de begroting werd ruimschoots overschreden en de uiteindelijke kosten bleken de bouw van een stenen complex niet veel te ontlopen. Men kreeg dan ook al vlug het gevoel te zijn afgescheept met een “deplorabel barakkenkamp”.
Een sanatoriumopname en vooral die in Horn was duur en vele tbc-lijders, veelal minvermogend zoals hierboven reeds vermeld, konden dit niet betalen. De bezettingsgraad van het sanatorium in Horn is dan ook meestal een zorgenkindje geweest. Het is de ironie van de geschiedenis dat juist op het moment dat brede lagen van de bevolking via de volksverzekeringen een veel betere toegang tot een sanatorium verkregen, de gevreesde volksziekte via de introductie van antibiotica en betere opsporingsmethodes nagenoeg werd overwonnen.
De jaren na de Tweede Wereldoorlog en de vroege jaren vijftig heeft sanatorium Hornerheide nog wel een era van expansie gekend. In die periode werd een nieuw paviljoen geopend door bisschop Lemmens van Roermond. Het beeld voor dit gebouw was gemaakt door kunstenaar Dolf Wong wiens vader, huisarts in Roermond, bevriend was met de directeur van het sanatorium. Het stelde de Griekse godin Hygieia in evakostuum voor. Bij de onthulling van het beeld moet de bisschop hebben geroepen: “Weg met det naaks wief”. Ik ben benieuwd wat de bisschop had gevonden van het voluptueuze vrouwenbeeld dat tegenwoordig zo prominent voor de Boskapel ligt.
Leon Moonen, reisverleider naar geschiedenis www.cliotravel.nl
Met dank aan Adelin Remy
