In de nacht van 27 op 28 december heeft een grote uitslaande brand het rijksmonumentale Kasteel van Heel nagenoeg volledig in de as gelegd. Het kasteel van Heel was het oudste nog overeind staande deel van een uitgebreid gebouwencomplex dat in de vorige eeuw dienst deed als zorglocatie voor mensen met een verstandelijke beperking. Bij de brand is weer een onvervangbaar deel van het cultureel erfgoed van Heel verloren gegaan.
Het Kasteel van Heel kan bogen op een eeuwenoude geschiedenis, er zijn zelfs gegevens teruggevonden uit de dertiende eeuw. In archiefstukken uit 1264 wordt Willem van Horne genoemd als eigenaar van een onroerend goed met landerijen in Heel waarover geen belasting verschuldigd was. Aangenomen wordt dat hiermee het Kasteel van Heel wordt bedoeld. Afgaande op oude 18e eeuwse prenten moet het kasteel Heel een imposant slot zijn geweest.
Aan het begin van de 15e eeuw komt het Kasteel van Heel in het bezit van het geslacht Van Ghoor, dat in de middeleeuwen ook Kasteel Aldenghoor in Haelen bewoonde. Via vererving langs de vrouwelijke lijn komt het Kasteel van Heel in het bezit van de familie De Horion, een oud Luiks geslacht.
De laatste eigenaresse uit het rijke geslacht Van Ghoor is dochter Marie Charlotte. Zij verkoopt het kasteel in 1804 aan Hubert Hermans, een wijnhandlaar uit Maastricht. Voor Petrus Hermans en zijn vrouw Maria Borret, de laatste bewoners van het Kasteel Heel, werd het onderhoud van het kasteel een steeds zwaardere last. Petrus Hermans vertrekt begin 1870 als laatste bewoner van Kasteel Heel. Een eerdere poging om het kasteel te verkopen aan de Duitse Jezuïeten mislukt waardoor het kasteel onbewoond blijft.
Rond het midden van de negentiende eeuw raakt het kasteel door gebrekkig onderhoud steeds meer in verval. Het kasteel wordt een blok aan het been voor de familie Hermans. Totdat enkele jaren later kapelaan Savelberg in Heel ten tonele verschijnt. Het leegstaande Kasteel Heel leek voor Petrus Joseph Savelberg ondanks de wat deftige uitstraling een mooie gelegenheid voor de opvang van hulpbehoevenden.
Op 24 februari 1880 wordt het Kasteel Heel officieel aangekocht door monseigneur Savelberg, hoofd van de door hem opgerichte congregaties van de Kleine Zusters en Broeders van de H. Joseph. In deze tijd is ook de naam St. Anna ontstaan toen de verschillende gebouwen waar de broeders en zusters verbleven in de volksmond St. Anna en St Joseph werden genoemd.
De aanpak van de vervallen gebouwen en slechte toestand van de omliggende gronden wordt de verantwoordelijkheid van rector Driessen. Hij zal zich ontwikkelen als een echte ‘bouwpastoor’. Vervallen gebouwen werden afgebroken om plaats te maken voor nieuwbouw
Door de jaren heeft het kasteel met enige regelmaat ‘onder vuur’ gelegen. In het laatste half jaar van de oorlog ’40 – ’45 ligt het kasteel en zijn gebouwen in de frontlinie. De jaren na de oorlog staan vooral in het teken van herstel.
In 1960 wordt met name de noord-oostvleugel van het gebouwencomplex getroffen door een hevige uitslaande brand en wordt dat deel van het complex afgebroken.
Eind jaren ’80 verlaten de laatste zusters van St. Anna het klooster bij Kasteel Heel en wordt steeds meer de nadruk gelegd op kleinschalige woonvormen voor de bewoners.
In 2002, bijna 125 jaar nadat monseigneur Savelberg het Kasteel Heel kocht, komen de gebouwen rond het kasteel langzaam maar zeker leeg te staan omdat de mensen met een verstandelijke beperking buiten het terrein van St. Anna in reguliere huizen worden ondergebracht met meer ruimte voor een zelfstandiger leven.
De oorspronkelijke kloostergebouwen met uitzondering van het kasteel en de kapel zijn, voor zover ze niet al eerder waren verdwenen, in 2012 gesloopt. Het kasteel lag er de laatste twintig jaar al verwaarloosd bij wat na de sloop van de laatste resten van de kloostergebouwen alleen maar desastreuzer op is geworden.
De brand in de nacht van 27 op 28 december 2023 heeft niet alleen het klooster in de as gelegd maar ook een streep gehaald door de plannen van Klooster B.V. de eigenaar en ontwikkelaar van het complex. In 2019 ontwikkelde Klooster B.V. plannen om zorgwoningen en appartementen te bouwen op het terrein van St. Anna. Het kasteel en de kapel zouden in de plannen van Klooster B.V. worden opgenomen. Als klap op de vuurpijl heeft het laatste restje van wat ooit de karakteristieke toren van Kasteel Heel was het in de nacht van dinsdag 2 januari op woensdag 3 januari ook nog begeven. Krachtige stormvlagen van storm Henk gaven waarschijnlijk het laatste zetje aan het laatste stukje van het monumentale bouwwerk dat door de brand instabiel was geworden.
Wethouder Tim Snijckers van de gemeente Maasgouw: “Er lagen concrete plannen voor een totale herontwikkeling van het terrein inclusief de beide monumentale gebouwen. De procedures hiervoor zijn bijna doorlopen. Dat dit nu gebeurd is, is erg triest.”
