De trouwe wandelaar in natuurgebied het Leudal zal ongetwijfeld wel eens op de Graoveberg zijn gestoten. Deze acht meter hoge heuvel met steil talud is gelegen waar de Lange Pad van Neer naar Heythuysen de Zelsterbeek kruist.
Tegenwoordig is het moeilijk voor te stellen dat deze zandweg in de late Middeleeuwen de belangrijkste oost-westverbinding door het Leudal was. Het bospad sluit nog altijd naadloos aan op de tegenwoordig verharde St. Elisabethsdreef.
Vermoedelijk is de weg nog ouder want in de buurt zijn prehistorische grafheuvels en urnenvelden, diverse voorwerpen uit het Stenen Tijdperk en een Romeinse munt gevonden.
De strategische ligging langs een belangrijke weg bij een doorwaadbare beek maakte in eerste instantie de verklaring dat de Graoveberg wel eens een motte zou kunnen zijn heel plausibel. Een motte is het embryonale stadium van een kasteel: vaak een houten toren op een kunstmatig opgeworpen heuvel. Echter een archeologisch bodemonderzoek in 2006 heeft geen bewijzen voor deze theorie opgeleverd. De Graoveberg bleek een gewone natuurlijke verheffing in het beekdal te zijn, maar dit was niet de allesvermorzelaar van de motte-theorie. Niet alle mottes zijn namelijk kunstmatig aangelegd, er zijn ook wel mottes bekend die op een natuurlijke verhoging hebben gelegen. Maar vooral het ontbreken van archeologische vondsten die duiden op enige bewoning in het verleden hebben de motte-verklaring ernstig onderuit gehaald. Wel is vastgesteld dat de heuveltop door mensenhanden is afgevlakt.
Dat maakt het dus weer een 'ongewone' berg.
Het archeologisch onderzoek heeft en passant de naamsverklaring van de berg door de 19de eeuwse sagen- en legendenverzamelaar pastoor Welters ook de das omgedaan. Hij meende dat op de Graoveberg een buitenhuis van de graven van Ghoor zou hebben gelegen, hemelsbreed amper een kilometer verwijderd van hun kasteel Ghoor te Nunhem. De berg zou dan naar deze ridders zijn genoemd, maar er zat al een wankel element aan deze naamsverklaring want de heren van Ghoor hebben nooit de graventitel gevoerd.
Om terug te komen op de sagen en legenden: de volksmond geloofde dat de berg een grafheuvel was van een gravin uit Roggel die werd aangezien voor een heks. Om haar kwade invloed na haar dood voor eens en altijd uit te schakelen werd ze midden in het bos begraven en werd haar graf met een enorme berg aarde afgedekt. De zo ontstane Graovinneberg is, als we dit volksgeloof mogen geloven, uiteindelijk verbasterd tot Graoveberg. Aan sagen en legendes over de berg is overigens helemaal geen gebrek. Aardmannetjes (kabouters), weerwolven, verdoemde vrouwen, schatkistgravers, heksen, berggeesten en spoken zijn de hoofdrolspelers in deze verhalen. Is de oorsprong van deze vertellingen gelegen in de grillige verschijningsvorm van de berg die de volksverbeelding door de eeuwen bovenmatig zal hebben geprikkeld, of grijpen ze terug naar voorchristelijke tijden waarbij de berg wellicht een heilige offerplaats is geweest?
Dat het nachtelijke uur, bijgeloof en ook een beetje alcohol danig het hoofd op hol kunnen brengen, bewijst wel de volgende anekdote van twee Roggelse jongelui die op de terugweg van Neerse kermis iets wits tegen de berg zagen bewegen.
Een spook uiteraard en stevig grepen ze elkaar vast, overtuigd dat hun laatste uur had geslagen
totdat opeens een stem klonk die vroeg om een stukje papier. Het spook bleek een dorpsgenoot te zijn die tegen de berg zijn behoefte had gedaan, waarbij zijn witte hemd voor de angstige momenten had gezorgd.
Aan het begin van deze eeuw zijn door Staatsbosbeheer en de Rijksdienst voor Archeologie een zestal zogeheten Sterlocaties in het Leudal benoemd; plekken met een hoge cultuur-historische waarde. Uiteraard prijkt de Graoveberg ook op deze lijst, samen met de Leumolen, het grafveld bij de Busjop, oud-klooster St. Elisabeth, Landgoed de Bedelaar en de brug bij Zelsterhof. Zin in een stevige wandeling? Combineer deze punten en u wordt tevens getrakteerd op de mooiste verhalen.
Leon Moonen, reisverleider naar Geschiedenis voor HALLO Magazine & HALLO Online.nl
Voor dit artikel is dankbaar gebruik gemaakt van o.a. het boek "Rondj Graoveberg en Krommenets" van Piet Abrahams
