Een drielandenpunt in Midden Limburg
Hoe verdeeldheid bijdroeg aan de eenheid van Leveroy
Leveroy: in vele opzichten een bijzonder dorp. Hoe bijzonder, dat weten buitenstaanders vaak niet eens al wonen ze in één van de dorpen op steenworp afstand, zoals Baexem of Heythuysen. Dit jaar wordt gevierd dat de parochie Leveroy 400 jaar geleden werd gesticht. Dat gebeurt met een daverend feest deze maand, op 9, 10 en 11 juni. Maar feitelijk wordt daarmee drie jaar te vroeg de vlag uitgehangen. Één van de mensen uit Leveroy die precies kan uitleggen hoe dat zit, is Johan Slabbers.
In een akte gedateerd op 24 juli 1617, die zich nu in het schepenbankarchief van Nederweert bevindt, is een rente opgetekend voor het onderhoud van een priester of kapelaan die zich in Leveroy zou moeten gaan vestigen. Tot dat moment was het nog zo dat de mensen uit dit gehucht die naar de mis wilden, zich te voet naar de parochiekerk van Nederweert moesten begeven. Door de moerasgronden van die tijd een reis van zeker twee uur. De daadwerkelijke oprichting van de parochie vond echter plaats op 4 juli 1620, door bisschop Johannes Castro van Roermond. Patrones van de parochie werd de Heilige Barbara.
Verbinding
Het is mede dankzij Johan Slabbers (54) dat we deze kennis nu allemaal tot ons kunnen nemen. Heemkunde neemt dan ook een groot deel van zijn tijd in beslag. Zoveel zelfs, dat zijn omgeving hem er soms aan meent te moeten herinneren dat er ook nog ‘levende mensen’ in de buurt zijn. Maar heemkunde gaat niet alleen over mensen en zaken die er niet meer zijn, het gaat ook over het heden en de toekomst. Heemkunde maakt juist een verbinding naar de wereld van onze voorouders, onze leefomgeving. En dat is een verbinding die duidelijk een betekenis heeft voor de kinderen van nu.
Delen
Mensen als Johan willen hun kennis graag delen. Het snuffelen in akten en verslagen waarin het dagelijks leven van toen terug te vinden is, noemt hij een feest. Hij weet inmiddels alles over ontwikkelingen in groei en welvarendheid van Leveroy, maar somt tevens met gemak ingrijpende gebeurtenissen uit het verleden uit het blote hoofd op. Ook op de vraag wat Leveroy tot Leveroy maakt, volgt een stortvloed van woorden die lastig is samen te vatten. Toch doen we een poging.
OLS
‘Als je het mensen vraagt die de zestig gepasseerd zijn, zullen ze ongetwijfeld als eerste ‘OLS’ roepen’, verzekert Johan ons. Liefst vier keer werd het traditionele Limburgse schuttersfeest naar het kleine dorp gehaald. ‘Er zijn wel andere dorpen die nóg vaker ‘d’n Um’ hebben gewonnen, denk aan Neer en Stramproy, maar nooit met dezelfde vereniging’ weet Johan. Schutterij Sint Barbara is dan ook veruit de oudste vereniging van het dorp. In 1884 heropgericht als vereniging ter ontspanning, maar de oorsprong ligt al in de vroege 17e eeuw. Volgens overlevering werd Sint Barbara rond 1627 opgericht door Alex de Ligne, Prins van Chimay, toen ter verdediging van het dorp en de pas opgerichte parochie. Het grootste succes maakte de schutterij mee in de jaren zestig van de vorige eeuw, toen - na de eerste winst in 1924 - binnen een tijdsbestek van slechts zeven jaar dus drie keer het OLS werd gewonnen: in 1960, 1962 en 1967.
Kermis
Een aardig detail dat samenhangt met die drievoudige winst, is het feit dat de datum voor een ander fenomeen in Leveroy - de kermis - dáárdoor is bepaald. ‘Vroeger was kermis in Leveroy op de eerste zondag van juli. Tegenwoordig is het de tweede zondag van juli. Dat is dus aangepast vanwege de OLS-overwinningen, die toen zo kort na elkaar behaald werden. Ook de regel dat een winnende schutterij de eerstvolgende vijf jaar het evenement niet mag organiseren, is ingevoerd vanwege die zo kort opeenvolgende zeges van Sint Barbara’ zegt Johan met een glimlach.
Muziek
Het rijke verenigingsleven van Leveroy komt ook op muzikale wijze tot bloei. ‘Ik deed zelf de keuring voor militaire dienst in de jaren tachtig. Jongens van hier die konden blazen of trommelen hoefde maar aan te geven dat ze uit Leveroy kwamen en ze konden zo uitkiezen bij welk militair korps ze wilden spelen. Zo goed was de reputatie. Wat wel ook belangrijk was, was dat je van bier moest houden’ lacht Johan. Dan weer serieus: ‘Je ziet daaraan wel het belang dat wordt toegeschreven aan het ondernemen van activiteiten in verenigingsverband. De hechtheid, het samen iets bereiken is hier belangrijker dan wat je doet.’
Familie
Dat lijkt in ieder geval een logische verklaring voor de opmerkelijke succesverhalen vanuit Leveroy, die inderdaad niet onder één discipline te scharen zijn. Zo is er ook het beroemde damesvoetbalteam, met Ria Vestjens als eerste vrouw met een A-licentie om te trainen. Maar de door Johan genoemde hechtheid spreekt ook uit cijfers: met nauwelijks meer dan duizend inwoners, waren er vanaf de jaren vijftig tot negentig van de vorige eeuw 250 mensen die lid waren van de grote families Goertz of Verlaek. ‘En die blijven in Leveroy wonen’, bevestigt Johan. En zij niet alleen. Waar veel landelijke gemeenten te maken hebben met krimp, onder andere door het vertrek van jongeren, blijkt de Leveroyse jeugd veel honkvaster. ‘Als de kinderen nog klein zijn gaan ze al het verenigingsleven in, gaan ze klieken. Het zijn een paar ‘einzelgängers’ die vertrekken misschien. Maar kijk eens naar Chrétien Breukers, de schrijver. Die heeft toch écht geprobeerd zich los te maken van Leveroy, maar als je z’n boeken leest weet je dat hem dat gewoon niet lukt…’
Grenzen
‘Maar er is nóg een oorzaak voor die hechtheid’, zegt Johan. ‘De oude kapel van Leveroy lag op de grens van Nederweert en Heythuysen. Toen de parochie tot stand kwam, viel alleen het deel van Nederweert daaronder. De andere kant bleef bij de parochie Heythuysen. Die werd ook niet bestuurd door de bisschop van Roermond, maar hoorde bij het Prinsbisdom Luik. Een nog kleiner deel van de bevolking van Leveroy hoorde bij Baexem, dat bestuurlijk weer onder het vorstendom Thorn viel. Dat was een land hè! Zoiets als Andorra dus. Maar goed, de verdeling van het Leveroyse gebied was zo ongeveer 70 procent Nederweert, 20 procent Heythuysen en 10 procent Baexem. Terwijl de geschreven historie van Leveroy overigens begint met vermeldingen in 1244, die alleen gaan over het ‘Baexemse deel.’ Maar het waren juist de grenzen, die uiteindelijk zouden bijdragen aan de eenheid van het dorp.
‘Wij-gevoel’
‘Hier hebben we altijd moeten delen’ verduidelijkt Johan. ‘Als hier bijvoorbeeld ergens subsidie voor moest komen, dan moest dat dus voor 70 procent van Nederweert komen, voor 20 procent van Heythuysen en voor 10 procent van Baexem. Dan was er altijd wel één partij die dwars lag. En daarom moest de Leveroyse bevolking negen van de tien keer zelf het restant opbrengen, om het verhaal rond te krijgen. Dat creëert natuurlijk wel een enorm ‘wij-gevoel’. Dat gevoel wordt in Leveroy vaak versterkt door een nog steeds merkwaardige houding van de ‘buitenwacht’, zo blijkt als Johan opmerkt: ‘Na de herindeling horen het Baexemse en Heythuysense deel bij de gemeente Leudal. Je ziet dat ook aan de postadressering: respectievelijk 6095 Baexem en 6093 Heythuysen, waar dat vroeger gewoon Leveroy was. Daarom was het logisch om ook het gemeentebestuur van Leudal uit te nodigen voor het komende feest. Maar men laat het afweten…’
School
Als amateurhistoricus vindt Johan het belangrijk om voor kinderen, naast de algemene geschiedenis die ze op school krijgen, historische verhalen van ‘dichtbij’ aanschouwelijk te maken. Want dan gaat geschiedenis immers pas echt leven. Iemand die daar ook veel aan heeft bijgedragen - en nog steeds aan bijdraagt - is Tjeu Kwaspen, oud leerkracht van de basisschool in Leveroy. Hij kan ook alles vertellen over hoe het onderwijs in Leveroy zich ontwikkelde vanaf het ontstaan van de parochie. Eerst gaf alleen de koster les, vanaf 1725 tot 1793 verzorgde de bekende Leveroyse familie Havens de scholing. In 1821 is er met de heer Verbruggen een echte onderwijzer, vanaf 1829 opgevolgd door Josephus van den Eertwegh die slechts één lokaal ter beschikking had. Pas in 1918 kwam er een echt, nieuw schoolgebouw.
Pleisterplaats
Zo zijn er meer personen en plaatsen die onlosmakelijk met Leveroy verbonden zijn en ook eeuwig zullen blijven. In 2013 bijvoorbeeld, bestond café Wetemans een eeuw.
En café Wetemans is gewoon niet voor te stellen zonder Truus. Vroeger was ze samen met haar broer Miel hét gezicht van deze pleisterplaats, waar velen vanuit de kerk terecht kwamen om een bruiloft te vieren, een afscheid te betreuren of gewoon een kaartje te leggen zoals dat vroeger na de mis vaak gebeurde. Wat ons bijna als vanzelf brengt bij een andere prominent uit het Leveroyse: pastoor Nijhof.
‘Don Camillo’
Jan Nijhof was een welbespraakte Twentenaar, die zelfs nog in het eerste elftal van de gelijknamige FC voetbalde, maar die tot een rasechte Limburger verwerd. Hij wordt tegenwoordig nog omschreven als iemand met ‘Don Camilloachtige trekjes’, onder andere door cineast Peter Crins die twee videogesprekken met Nijhof opnam.
De pater was eerst docent aan de MTS in Roermond, maar vanaf 1968 was Leveroy zijn uitvalsbasis. Afgelopen maand werd het filmmateriaal over Nijhof voor het eerst vertoond in de zaal van gemeenschapshuis ‘De Pestoeërskoel’, tijdens het programma ‘Zonen van het Limburgse Leveroy’.
Kerkhistorie
Nijhof ging dienen in de huidige kerk van Leveroy, die er sinds 1948 staat. De geschiedenis van kerken in het dorp, is er een die al even bewogen is als die van de grenzen. Eerst zou de oude kapel van vóór de parochievorming dienst doen tot 1839. Toen werd het schip, dat op Heythuysense bodem stond, gesloopt en werd op Nederweerts gebied een nieuwe, zogenaamde waterstaatskerk gebouwd.
Het oude torentje bleef echter nog tot 1924 naast de nieuwe staan, als een soort ‘Twin Towers’. Toen kreeg de beroemde architect Jos Wielders uit Nieuwstadt opdracht een nieuwe kerk te bouwen. Twintig jaar na de inwijding werd die prachtige kerk echter alweer totaal vernietigd, toen ze in de nacht van 14 op 15 november 1944 door de terugtrekkende Duitsers werd opgeblazen, nadat Leveroy eerst zes weken lang in de frontlinie had gelegen.
Mariabeelden
Wereldberoemd werd de foto van Mia Verlaek, die met twee Mariabeelden op de puinhopen van de kerk zat. Dat was zelfs de voorpagina van het Amerikaanse blad ‘The Picture Post’ (later Time magazine- red.). De journalist wilde het doen voorkomen alsof Mia de beelden onder de brokstukken van de verwoeste kerk vandaan had gered, maar dat was helemaal niet zo.
Ze was gewoon te voet onderweg om beide Mariabeelden die bij haar in huis hadden gestaan, bij haar opa en oma in veiligheid te brengen. Het verhaal werd evenwel legendarisch. Nadat enkele jaren de parochiezaal als noodkerk dienst had gedaan, was het opnieuw architect Wielders die de huidige kerk ontwierp.
Markant
Het was dus in die nieuwe kerk dat Jan Nijhof zijn missen ging opdragen. Ook Johan Slabbers omschrijft die pastoor als een markante persoonlijkheid: ‘Zo hoefde hij geen geld van de kerk. Wat hij verdiende op de scholen en met lezingen was voor hem genoeg. Het is nauwelijks te omschrijven wat Nijhof allemaal in gang heeft gezet in Leveroy. Zo heeft hij bewerkstelligd dat er meer huizen gebouwd werden, dat er eindelijk riolering kwam. Hij was niet alleen pastoor van Leveroy, hij was ook de ‘burgemeester’. Bovendien had hij zeer vooruitstrevende ideeën. Bisschop Gijsen zal niet altijd even blij met hem zijn geweest. Maar de kerk zat wel bomvol. Op zaterdagochtend én op zondagmorgen. En dat kwam door Nijhof. Die stond midden tussen de mensen. Daarnaast was hij ook nog correspondent voor de krant. Alles wat je daarin over Leveroy aantrof, kwam van zijn hand.’
Condooms
Voorlichting geven deed pastoor Nijhof ook. Over drugs en de gevolgen daarvan bijvoorbeeld. Maar ook over voorbehoedsmiddelen. En dat met de nodige humor. Johan vertelt weer: ‘Met mensen die ongetrouwd samenwoonden had hij geen enkel probleem. ‘Waarom zou ik?’ zei hij dan. ‘Ik kan zelfs kerkelijk goedgekeurde condooms verstrekken’. Daarop keken de mensen hem natuurlijk heel vreemd aan. Op de vraag hoe die er dan uitzagen kreeg je van Nijhof het antwoord: ‘Daar is aan de voorkant een kruisje in geknipt…’
Boodschap
Een ware geestelijke dus, zo blijkt, die daadwerkelijk geen onderscheid maakte tussen mensen. Binnen en buiten zijn parochie, zelfs tot na de dood. Want Nijhof was er ook verantwoordelijk voor dat alle witte kruisen op het kerkhof van Leveroy eender zijn. Geen poeha. En andermaal een symbool voor de hechtheid van deze gemeenschap, waarvoor hij een even eenvoudige als belangrijke boodschap achterliet op een monument, om die hechtheid te bewaren:
‘Heb elkander lief.’
