Toen het dorp Horn in 1991 haar zelfstandigheid verloor en opging in de fusiegemeente Haelen, heeft zij getracht deze gebeurtenis te vereeuwigen door een standbeeld van de laatste graaf van Horne te onthullen. Het beeld staat op het Van Horneplein en is gemaakt door de Hornse kunstenaar Jaak Waeijen.
De onthoofding van deze graaf in 1568, dit jaar op de kop af precies 450 jaar geleden op de Grote Markt te Brussel, is in Horn afgelopen maand met veel festiviteiten herdacht. Het dorp ontleent haar identiteit voor een belangrijk deel aan het stamslot van de heren van Horne en aan deze onthoofde graaf, die in het voorspel van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) een prominente rol heeft gespeeld.
Filips van Montmorency luidde zijn volledige naam, maar was hij de laatste en was hij eigenlijk wel een graaf? En hoe vaak was hij op het kasteel in Horn?
De achternaam van deze in 1524 of 1525 in Oost-Vlaanderen geboren edelman doet al vermoeden dat hij geen telg uit het geslacht Horne was.
Door het kinderloos blijven van het tweede huwelijk van zijn moeder Anna van Egmond-Buren met Jan van Horne, kwam hij na het overlijden van zijn stiefvader in het bezit van het graafschap Horne. À propos, Filips sprak niet het Nederlands van die tijd. Spaans en Frans waren zijn talen, noodzakelijk om als adellijke gezagsdrager van de Habsburgers in het internationale diplomatenverkeer te kunnen functioneren. Altijd onderweg was hij nauwelijks aanwezig in zijn graafschap en als hij al thuis was, dan verbleef hij op zijn burcht te Weert. Hij heeft dan ook amper op het kasteel van Horn gelogeerd.
Er is één gedocumenteerd geval bekend, waarbij hij wel op het kasteel moet zijn geweest. Keizer Karel V heeft in september 1543 onderweg voor de ondertekening van het Verdrag van Venlo, waarbij het hertogdom Gelre bij zijn Nederlandse bezittingen werd gevoegd, op het kasteel in Horn een maaltijd genoten.
De jonge graaf en zijn moeder zullen deze zeer belangrijke gast beslist op het slot hebben ontvangen. Deze Karel V is wellicht de machtigste heerser die ooit op aarde heeft geleefd. In zijn rijk met o.a. de Amerikaanse koloniën ging, zo heette het, de zon nooit onder. Echter, in hoge mate ‘overstretched’ heeft dit imperium de keizer niet overleefd. Met zijn zoon Filips II kwam onze Filips tenslotte in conflict. Voor wat betreft zijn binding met het graafschap Horne kunnen we constateren dat er geen sprake was van een directe bloedband en dat zijn leven zich vooral buiten dit territorium heeft afgespeeld.
We kunnen ook bij de titel graaf die hij van zijn stiefvader erfde een forse kanttekening plaatsen. De eerste uit het geslacht Horne die graaf werd genoemd, was Jacob I. In 1450 werd hij in Neustad bij Wenen tot rijksgraaf van het Heilige Roomse Rijk verheven. Deze graventitel was echter aan de persoon gebonden en niet aan het grondgebied. De opvolgers van Jacob hebben zich dus deze titel in feite ten onrechte toegeëigend om de status van hun geslacht een flinke boost te geven.
Oorspronkelijk niet uit het geslacht Horne, een adellijke titel met vraagtekens, dan mogen we hopelijk toch wel aannemen dat ‘laatste’ onomstotelijk vast staat. Ik dien u bij voorbaat al teleur te stellen, want ook daar zitten haken en ogen aan. Filips had namelijk een jongere broer, Floris van Montigny genaamd.
In zijn testament dat hij vlak voor zijn dood opmaakte, benoemde hij hem tot universeel erfgenaam. Het was hem echter onbekend dat zijn broer in Spanje gevangen zat. Floris, formeel de echte laatste graaf van Horne, is daar in 1570 in het geheim geëxecuteerd. Is Filips van Montmorency werkelijk de laatste graaf van Horne? U weet inmiddels wel beter.
Leon Moonen, reisverleider naar geschiedenis
www.cliotravel.nl
