Ze liggen er nog maar amper een maand, de drie Stolperstenen op de Dorpstraat en Kloosterstraat in Heythuysen. Burgemeester Désirée Schmalschläger en wethouder Robert Martens sloten met de onthulling van de stenen op vrijdag 22 april jl. de herdenkingsplechtigheden rond 75 jaar bevrijding van Leudal af, die door de corona-epidemie maar liefst 2 jaar was uitgesteld.
Met de Stolperstenen worden de Nazi-slachtoffers Friedlich Adler, Elisabeth Adler-Den Hartog en Jacob Berkhout herdacht en worden we onvermijdelijk meegezogen naar de fatale datum 10 juni 1944. Op die dag verscheen een viertal rechercheurs van het Amsterdamse bureau Joodse Zaken in Heythuysen met in hun binnenzakken twee adressen waar joden zaten ondergedoken. Deze twee onderduikplekken waren dankzij verraad in hun handen gekomen. De jodenjagers gingen eerst naar de Kloosterstraat. Hier zaten drie joden van de familie Prijs ondergedoken: Elisabeth, Carla en baby Simon.
Zij waren bij de familie Berkhout terechtgekomen via een zus van Jacob Berkhout, die een collega was van Elisabeth op de Stoomboot Maatschappij uit Amsterdam. De jodenjagers wisten dat ze beet hadden toen de vrouw van Jacob door de mand viel met haar bewering dat de baby in de wieg haar kind was, maar een blik in de luier uitwees dat hij besneden was. Na de ontdekking van de overige twee onderduikers werd ook de onderdakverlener Jacob in hechtenis genomen. Een aanbod om aan zijn dreigende gevangenschap te ontkomen in ruil voor andere adressen waar joden zaten ondergedoken, wees hij van de hand.
Op het andere adres op de Dorpstraat zat de Joodse koopman Friedrich Adler en zijn vrouw, de verpleegkundige Elisabeth Adler-Den Hartog ondergedoken. Friedrich was al voor de oorlog uit het joodsvijandige Nazi-Duitsland naar Nederland gevlucht en raakte in zijn nieuwe vaderland verliefd, verloofd en getrouwd met Elisabeth. Sinds februari 1944 zat het joodse koppel ondergedoken bij de fabrieksarbeider Johan Baetsen en zijn vrouw Jacoba. Bij de familie Baetsen zaten vaker onderduikers, waaronder geallieerde piloten. Aanvankelijk zou ook Johan worden gearresteerd, maar door de smeekbeden van zijn vrouw zagen de jodenjagers daar vanaf.
Alle arrestanten werden diezelfde dag nog via Baexem, waar in de oorlog een treinstation lag, vervoerd naar de gevangenis in Amsterdam.
Jacob Berkhout kwam na enkele weken hechtenis in kamp Vught terecht en werd op 6 september 1944, de dag na Dolle Dinsdag waarop het leek dat het gehele Zuiden bevrijd was, getransporteerd naar concentratiekamp Sachsenhausen. Uiteindelijk kwam hij in het subkamp Malchow van Ravensbrück terecht. Daar is hij op 2 mei 1945 bij de bevrijding van het kamp nog gezien. Toen is hij door de Russen in een ziekenhuis opgenomen.
Kenmerkend voor de chaotische situatie is de vaststelling van zijn overlijdensdatum door het Rode Kruis: niet eerder dan 3 mei 1945 en uiterlijk 31 mei 1945. Het echtpaar Adler kwam na Amsterdam in Judendurchgangslager Westerbork terecht en werd van daaruit eerst naar Theresienstadt en vervolgens naar Auschwitz getransporteerd. Friedrich werd doorgestuurd naar Dachau waar hij vermoedelijk aan de grote tyfusepidemie die in december 1944 heerste in dit kamp, is gestorven. Zijn vrouw Elisabeth is waarschijnlijk bij het naderen van de bevrijding van Auschwitz in januari 1945 tijdens één van de dodenmarsen naar een ander kamp overleden. De drie opgepakte leden van de joodse familie Prijs hebben de oorlog overleefd.
Na de oorlog is er meer licht op het verraad gekomen. Op 12 mei 1944 arresteerde de Sicherheitsdienst tijdens een routinecontrole op het station van Bloemendaal een joden helpster uit Heythuysen en een bij haar ondergedoken joodse vrouw. De arrestante uit Heythuysen was de zus van het duikhoofd van deze plaats. Om haar vrij te krijgen verraadde ene Cornelia B. de onderduikadressen. Zij wilde met de vrijlating indruk maken op het duikhoofd, waarop zij, zo bleek uit haar verklaring na de oorlog, helemaal hoteldebotel was.
(Met dank aan Roel Rijks. Wilt u meer weten over deze Stolperstenen of Struikelstenen in Heythuysen, ga dan naar YouTube en toets in het zoekvenster 'Carmen Nazarski Struikelstenen')
