Geef naastenliefde een rol bij je keuzes
Het hoeft niet iedere dag Kerstmis te zijn om aan de ander te denken
Veel mensen vinden de huidige samenleving egoïstisch, of op z’n minst egocentrisch. Dat de individualisering de afgelopen decennia een sterke opmars heeft gemaakt valt in ieder geval goed te onderbouwen. We vieren Kerstmis, maar het deel van de bevolking dat eigenlijk geen notie meer heeft van waar het feest eigenlijk voor staat is misschien wel veel groter dan menigeen vreest.
Ja natuurlijk, de geboorte van Jezus. Er waren herders bij, een os en een ezel. En drie wijzen, of waren het koningen? Engelen zongen iets over het ‘welbehagen’ in mensen. Maar wat daar nou mee bedoelt wordt…
Kerst heeft te maken met hoop, met verlangen naar vrede. Maar ook met het vertrouwen daarin. En vooral dat laatste wil nog wel eens moeilijk zijn in de deze tijd. Zeker, er worden nog altijd veel goede werken verricht, vaak door vrijwilligers verenigd in menslievende organisaties die dan ook alle lof verdienen.
En het is ook geen toeval dat de goede doelen je om de oren vliegen in deze tijd van het jaar, wat sommige mensen het gevoel geeft dat er - voor wat betreft het afkopen van schuld en zonde - nog maar weinig veranderd is sinds de aflaten.
Licht
Maar toch, af en toe breekt het licht door tussen de donkere krantenkoppen en worden de wolken der droefenis verdreven zonder dat het meteen een verband houdt met de feestdagen. Omdat mensen op een dag plotseling iets bijzonders meemaken. Of omdat ze bewust besluiten om voor een vak te kiezen, dat zonder eerlijke naastenliefde niet uit te voeren zou zijn. Of omdat ze vanuit hun hart een activiteit ontwikkelen om hun medemens vooruit te helpen, zonder financieel gewin. Wij zochten een aantal van die mensen op.
Zorg
Zo is daar de in Haelen woonachtige Jeroen Poels. De 43-jarige werkt al jaren in de zorg. Hij deed zijn ervaring op bij Zorgcentrum De Kreppel in Heythuysen, de plaats waar hij ook vandaan komt. Maar daarnaast werkte hij in de terminale thuiszorg en tegenwoordig is hij alweer een aantal jaren verpleegkundige op Hornerheide, waar in de mooie bossen het zogenoemde Care Village ligt. Het is een locatie met groepswoningen voor ouderen met dementie. Rond een gezellige binnentuin liggen twaalf bungalows met elk een eigen tuintje. Verderop op het terrein liggen nog eens vier chalets.
Clown
De bewoners van Care Village wonen met zeven tot acht personen samen in een bungalow, waar zij elk een eigen zit-slaapkamer hebben. Dit is het werkterrein van Jeroen. Maar niet alleen als verpleegkundige. Gedurende zeker de helft van zijn werktijd ondergaat hij een metamorfose. Dan verdwijnt Jeroen en verschijnt Ties. Ties is een miMakkus clown en als zodanig gaat hij op bezoek bij de ouderen met dementie. Op die manier probeert hij isolement en eenzaamheid bij deze mensen te verzachten met een moment van geluk.
Het is verleidelijk om de vergelijking te trekken met de wellicht meer bekende CliniClowns, die in het reguliere ziekenhuis veelal kinderen opvrolijken, maar die vergelijking gaat toch niet helemaal op.
Contact
Jeroen legt uit: ‘miMakkus staat voor contact van hart tot hart, met mensen voor wie taal niet meer vanzelfsprekend is. Dan gaat het bijvoorbeeld over mensen met dementie, maar ook over mensen met een verstandelijke beperking. We worden dan ook opgeleid om met subtiele, clowneske middelen non-verbaal contact te leggen.
Die opleiding duurt liefst tien maanden, waarbij je je technieken en methodieken eigen maakt. Daar horen natuurlijk ook praktijkstages bij. Ik heb er vier gedaan met dementerende mensen en twee met mensen met een verstandelijke beperking. Dat is dan nog los van de observatiestages waarbij je met een ervaren ‘miMakker’ meeloopt om te leren.’
Regie
‘Essentieel is dat de regie altijd bij de bewoner blijft’ licht Jeroen toe. ‘Ties bepaalt dus niet wat er gebeurt. In het dagelijks leven willen we vaak de emotie vermijden, die willen we niet zien. Omdat het bijvoorbeeld ongemakkelijk is. Of we hebben, wanneer we bijvoorbeeld verdriet ontwaren, de aandrang mensen te troosten. Dat is op zich wel heel mooi maar als miMakker kan ik dat niet doen, want dan zit ik niet in de belevingswereld van die persoon. Wat wij dus leren is om die emotie te accepteren en er in mee te gaan. Dat creëert veiligheid, geborgenheid, wat vervolgens zonder woorden een heel mooi contact kan opleveren.’ De ervaringen die Ties opdoet kan hij als Jeroen wel delen met zijn collega’s in de zorg, zodat zij daar op dat terrein ook weer hun voordeel mee kunnen doen.
Leeg
Maar hoe kan een mens al die emoties, waar Jeroen in zijn geval 18 uur per week in deze vorm mee te maken heeft, ‘handelen’? ‘Om te beginnen zorg ik ervoor dat ik helemaal ‘leeg’ ben voor ik begin’ legt Jeroen uit. ‘Dat klinkt wat zweverig, maar het werkt echt zo. Ik heb op Hornerheide een eigen ruimte waar ik me voorbereid. Daar staat dan mijn muziek aan en daar begin ik dan met een techniek om alle gedachten die ik heb aan mijn reguliere werk, aan thuis, mijn sociale contacten, eventuele problemen en wat al niet meer, uit mijn hoofd te krijgen. Zou ik dat niet doen, dan zou ik mijn eigen emoties, mijn eigen regie, meenemen. En dat kan ik dus niet gebruiken.’
Alter ego
Uiteindelijk komt er een totaal ander persoon, noem het een alter ego, de voorbereidingsruimte uit. Clown Ties maakt daarbij vooral gebruik van zijn stem en zijn hele lichaamstaal, maar heeft bijvoorbeeld ook een koffer bij zich. Ook daar had hij geen vooropgezet plan bij. Maar toen hij op een dag, nadat hij zich zoals gebruikelijk eerst eens goed had laten bekijken om de bewoners in de ruimte bewust te maken van zijn aanwezigheid, sprak een vrouw hem er op aan.
‘Ga je op vakantie’ vroeg ze. Nadat ik bevestigend had geantwoord was de volgende vraag waar ik naartoe ging. ‘Naar Flamenanica’ zei Ties. ‘Ligt dat bij Roermond?’vroeg de vrouw daarop. ‘Geef dat koffer dan maar even aan mij, want dat is veel te zwaar. Zo, kom nu maar met mij mee’.
Levensverhaal
‘En zo werkt dat dus’ lacht Jeroen. ‘Je ziet dat vooraf plannen bedenken geen zin heeft.’ Om deze aanpak goed te laten werken, gaat het zelfs zo ver dat hij voor Ties een compleet levensverhaal uit de hoge hoed getoverd heeft. Daarbij wordt hem niets aangereikt. Zo heeft hij zelf ontdekt dat Ties geboren is in Pollewop, in huisje van luciferdoosjes woont en twaalf broers en dertien zussen heeft. ‘Een vast verhaal waar je op kunt terugvallen helpt je goed, bijvoorbeeld in contact met bewoners die nog redelijk talig zijn’ verduidelijkt hij. Na het werk is er wel enige tijd in zijn kamertje nodig om van Ties weer te transformeren naar Jeroen. Maar dat helpt hem dan weer om alle emoties los te laten en terug te keren naar het leven van de nuchtere, maar betrokken en enthousiaste jongeman die hij is.
Uitvaart
Betrokkenheid, een karaktereigenschap die ook toegeschreven kan worden aan Mariet Zanders. Dat moet ook wel, wanneer je zoals zij werkzaam bent in de uitvaartbranche. Samen met Renate Rietjens werkt Mariet vanuit Heythuysen binnen het concept van Fading Uitvaartzorg.
Daarbij hebben ze sowieso al gekozen voor een aanpak die wat afwijkt van wat mensen wellicht verwachten, maar dan toch vooral binnen de termen van wat mogelijk is. Dat blijkt vaak veel meer dan je zou denken. Maar Mariet wilde nog meer doen voor mensen die het grootst mogelijke verdriet ondergaan.
Wereldlichtjesdag
Daarom bracht zij het concept van Wereldlichtjesdag naar onze regio. Op deze dag, iedere tweede zondag in december, wordt stilgestaan bij alle kinderen die op welke leeftijd en om welke reden dan ook overleden of vermist zijn.
Het verdriet dat hiermee gepaard gaat is immers bijna te immens voor woorden. Wereldlichtjesdag werd deze maand voor de vijfde keer georganiseerd in Heythuysen. Op de begraafplaats aan de Sint Antoniusstraat werden weer kaarsjes ontstoken. Er werd muziek gespeeld en gedichten werden voorgedragen, er waren troostende woorden. Ouders, broers en zussen, opa’s en oma’s, buren en vrienden, iedereen die zich verbonden voelt is welkom. Want een kind blijft altijd je kind en voor eeuwig in je hart.
Verzwegen leed
Mariet begreep dat en bracht het in Amerika ontstane idee van Wereldlichtjesdag hier in de praktijk. ‘Behalve in Nederland kan Wereldlichtjesdag zich in landen als Zweden en Finland in een behoorlijke belangstelling verheugen, plus daarnaast op een enkele plaats in België en Duitsland’, begint Mariet haar verhaal. ‘Persoonlijk werd ik geïnspireerd vanuit mijn werk, toen mij in gesprekken met vooral wat oudere dames opviel hoe treurig er werd omgegaan met doodgeboren kindjes, of kinderen die kort na de geboorte overleden. Wat trouwens ook meespeelde was dat mijn eigen oma vijftien kinderen kreeg, waarvan slechts vijf in leven. Maar vroeger werd dat verzwegen. Als iemand er al iets over zei, dan was het dat je maar blij en tevreden moest zijn met de kinderen die gezond en wel ter wereld waren gekomen. Alsof het iets zou afdoen aan het gevoelde leed.’
Eerlijk
Het wordt al rap duidelijk dat Mariet niet iemand is die een blad voor de mond neemt. Ze zegt waar het op staat. ‘Laten we eerlijk zijn, wat die vrouwen het meeste pijn gedaan heeft is hoe de kinderen waar het om gaat werden ‘weggedouwd’ in een hoekje ergens op het kerkhof. Vooral geen naam erbij, of geboorte dan wel sterfdatum.’ Ze maakt zich hoorbaar met terugwerkende kracht boos. ‘Het is gewoon niet goed. Die vrouwen hebben dat kind gedragen. Ze hebben een bevalling gehad, ze hebben er pijn van gehad. En mijn ervaring is dat hoe ouder ze worden, hoe emotioneler het doorwerkt. Zo gaan ze zich afvragen: hoe zou mijn kind er nu uitgezien hebben? Zou het getrouwd zijn? Zou het gelukkig zijn geweest? Die emoties hebben aandacht nodig. Wat geweest is hoeven we niet te vergeten. Er moet niets, maar het mag er wel zijn.’
Mondiger
Tegenwoordig zijn de jonge moeders gelukkig mondiger geworden, weet Mariet. Maar het is fijn dat zij elkaar kunnen steunen. Ook daar is Wereldlichtjesdag voor bedoeld, als de betrokkenen elkaar ontmoeten en de kinderen gedenken bij een kunstwerk van Jan Weerts op de begraafplaats. Een plek die overigens niet wil zeggen dat de dag gekoppeld is aan enig geloof of levensovertuiging. ‘Het heeft nog wel heel wat moeite gekost voor we een plekje kregen op de begraafplaats. Wat dat betreft hebben we wel veel te danken gehad aan de inzet van pastoor Marcus Vankan, die ook nog wel eens keuzes durft te maken die afwijken van de standaard. Want dat ligt soms lastig in deze regio, hoor.’
Engel
Voor anderen is een religieuze overtuiging juist een zekerheid. ‘Ik had geen engel op mijn schouder. Jij was de engel die God had gestuurd.’
Dat stond op de kaart die Viënna Poppe ontving van een oude vrouw, na een heftige ervaring, waarbij de 24-jarige Haelense studente sociaal werk zich uiterst koelbloedig toonde.
Op een maandagavond in oktober was zij met de bus op weg van Roermond naar huis, toen ze in de gaten kreeg dat het niet goed ging met een, naar later bleek, 86-jarige dame achterin. Viënna zelf zat voorin - net achter de chauffeur – en stond op om de hoestende en kuchende vrouw wat van haar water aan te bieden.
Paniek
‘Het leek te helpen’ vertelt Viënna. ‘Maar ondanks dat ik haar daarna niet meer hoorde, zei iets in me even later dat ik toch nog eens om moest kijken. Ik zag tot mijn schrik hoe de vrouw naar haar mond wees. Er kwam geen geluid uit, maar door de paniek in haar ogen begreep ik meteen dat ze geen lucht kreeg.’
Wat Viënna hoorbaar nog altijd raakt is dat zeker vijftien andere mensen in de bus niet of nauwelijks reageerden. Een verschijnsel dat zich wel vaker voordoet in een crisissituatie, maar Viënna aarzelde geen seconde…
Gered
Gelukkig had Viënna via Jong Nederland een BHV-cursus gevolgd en een maand eerder nog een herhalingscursus gehad. Ze paste de zogenoemde Heimlichgreep toe. Uiteindelijk met succes: de vrouw kon weer vrij ademen en was gered.
Na een check-up door inmiddels gealarmeerd ambulancepersoneel was de situatie niet levensbedreigend meer, maar de arme vrouw was wel nog behoorlijk de kluts kwijt. ‘De volgende halte was vlak bij haar huis, dus toen heb ik maar besloten met haar mee te lopen. Via buren heb ik vervolgens het telefoonnummer van haar zoon kunnen achterhalen. Die moest uit Weert komen, daarom ben ook nog maar even bij haar gebleven tot hij er was.’
Oproep
Wat opvalt, is de oprechte aarzeling van Viënna om haar verhaal te doen. Ze zit niet bepaald te springen om onze aandacht, omdat zij haar handelen eigenlijk als de normaalste zaak in de wereld beschouwt.
Dat bleek eerder al uit haar woorden op Facebook, waar ze uiteindelijk toch maar iets over het voorval plaatste omdat ze nog een belangrijke oproep wilde doen: ‘Helpen in deze situaties mag geen keuze zijn. Je moet helpen. In dit geval wist niemand hoe te handelen, maar door een BHV-cursus wist ik het wel. Daarom: volg zo’n cursus, of een EHBO- of reanimatiecursus. Een klein beetje kennis kan in minuten of zelfs secondes die er toe doen het verschil maken. Weet wat je in levensbedreigende situaties moet doen!’
Kansen
Wat blijft er eigenlijk over als conclusie na deze gesprekken? In ieder geval de constatering dat we niet zonder elkaar kunnen. Laat Kerstmis ons op z’n minst daaraan herinneren. Want de kerstgedachte vraagt daadwerkelijk om oprechte naastenliefde.
Als die naastenliefde een belangrijke rol krijgt bij het maken van onze dagelijkse keuzes, maar ook bij de keuzes die bijvoorbeeld landen moeten maken, dan komt de droom van een gezonde aarde waar vrede en vrijheid heerst misschien toch wat dichterbij.
Maar laten we bij onszelf beginnen en ons realiseren dat de verhalen van mensen om ons heen laten zien dat we steeds nieuwe kansen krijgen om die naastenliefde te tonen. Elke dag weer…
