Wereldwijd vieren miljoenen mensen op 25 december het grootste christelijke feest van het jaar. De geboorte van Jezus Christus wordt gevierd en veel mensen bezoeken op kerstavond de nachtmis waarin de geboorte van Jezus centraal staat. Maar is Jezus eigenlijk wel op die dag laat in december geboren of zijn een aantal kerstrituelen aan het einde van het kalenderjaar op iets anders gebaseerd? De meeste geleerden zijn het er wel over eens. De oorsprong van het kerstfeest ligt vóór het begin van onze jaartelling, want ook de Germanen en de Romeinen kenden allerlei rituelen die verdacht veel lijken op onze kerstgebruiken anno 2023
Nieuw leven staat centraal!
Over de oorsprong van de viering van het kerstfeest doen verschillende verhalen de ronde. Welke daarvan historisch de juiste is, is niet duidelijk. In alle verhalen schuilt echter wel een overeenkomst; verbinding met nieuw leven.
Zo hielden de Germanen vanaf 21 december hun zogenaamde midwinterfeesten om de terugkeer van het licht na de langste nacht van het jaar te vieren. De daglengte nam vanaf dat moment weer toe en het licht brachten de Germanen in verband met leven. Het lengen van de dagen kon volgens hun overtuiging zorgen voor nieuw leven in het jaar dat ging komen. Tijdens de midwinterfeesten zetten zij groene bomen in huis, stookten ze vreugdevuren en brachten bloedoffers op hun akkers. Zo hoopten ze op zeer vruchtbare grond voor het komende seizoen. Die Germaanse midwinterfeesten duurden maar liefst twaalf dagen. Toevallig net zo lang als de periode van Kerstmis tot Driekoningen, die wij vandaag de dag ook kennen.
Saturnus
De Romeinen vierden evenals de Germanen ieder jaar rond 17 december feest. Tijdens hun zogeheten Saturnaliën eerden zij Saturnus, de god van landbouw en het uitgezaaide graan. Die dag was erg belangrijk voor de Romeinen. Iedereen had een vrije dag en zelfs de slaven werden die dag ontzien. Men schonk elkaar cadeaus in de vorm van muntstukken en kaarsen. Er werd gezamenlijk gegeten en groenblijvende takken werden opgehangen ter versiering. Klinkt bekend of niet?
Werd Jezus wel in de kerstnacht geboren?
Al sinds de opkomst van het christendom is er discussie over de geboortedatum van Christus. Is hij wel op 25 december geboren? In de verschillende geloofsverhalen wordt geen enkele datum of jaargetijde genoemd voor zijn geboorte. Zo zijn sommige christenen van mening dat 25 december later bewust is gekozen omdat het ongeveer negen maanden na 20 maart is, dan begint het voorjaar met nieuw leven!
Twijfel over de exacte geboortedatum is er ook omdat in de Bijbel twee aanwijzingen staan waaruit zou kunnen blijken dat Jezus niet is geboren op 25 december. Vlak voor de geboorte van Jezus geeft Augustus, de eerste keizer van het Romeinse Rijk, het bevel dat iedereen zich moet inschrijven als burger in de stad waar hun voorouders woonden. Sommige mensen moeten daarvoor wel een week reizen. Jozef en de hoogzwangere Maria gaan daarom op weg naar Bethlehem. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de keizer er bewust voor kiest de mensen die reis te laten afleggen in de extreem koude wintermaanden. Naast het feit dat de winters in Israël koud kunnen zijn, zijn ze ook erg nat. Daarom is het niet aannemelijk dat de herders met hun kudde schapen ’s nachts in het veld verbleven. Door kou, regen en schaarste aan gras moesten de herders hun schapen waarschijnlijk ergens binnen onderbrengen. Hoewel dus de exacte geboortedatum van Jezus onduidelijk is, vieren wij vanaf de vierde eeuw Kerstmis op 25 december en in ons land óók op de volgende dag.
Waarom is er een Tweede Kerstdag?
Naast Nederland kennen nog zo'n dertig andere landen een Tweede Kerstdag. Van 813 tot 1773 waren er zelfs nog meer kerstdagen. Vier in totaal! De derde kerstdag stond in het teken van de dieren en de vierde dag in het teken van de kinderen. Die vierde kerstdag werd al vrij snel afgeschaft en uiteindelijk is ook aan de derde kerstdag in 1773 een einde gekomen. In 1964 worden de beide overgebleven kerstdagen uitgeroepen tot officiële feestdagen. De Britten noemen Tweede Kerstdag overigens Boxing Day. In Ierland heet die dag St. Stephen's Day, een heilige die wij kennen als Sint Stefanus. Deze heilige staat bekend om zijn liefdadigheid voor minder bedeelden. Deze vrijgevigheid verklaart vermoedelijk ook de betekenis en afkomst van de term Boxing Day. Net als over de oorsprong van het kerstfeest doen hier meerdere theorieën de ronde. Boxing Day kan slaan op een offerkistje in de kerk of op een doos met geschenken die het personeel ontving van hun baas op Tweede Kerstdag.
Ook de traditie van de boom en de ballen gaat heel ver terug!
In Nederland worden bijna drie miljoen kerstbomen per jaar verkocht. De echte kerstboom en de kunst kerstboom zijn ook in de 21ste eeuw niet weg te denken uit onze huiskamers. Die blijvend groene spar met lichtjes staat symbool voor de terugkeer van het licht en het leven in de lente, maar ook de kerstbal in de boom is een overblijfsel uit de Germaanse tijd en houdt verband met het verjagen van boze geesten die volgens de Germanen met glimmende voorwerpen geweerd konden worden om ongeluk uit te bannen. In de achttiende eeuw zijn er zelfs speciale ‘heksenballen’ verkrijgbaar die voor het raam ophangen worden om boze geesten buiten te sluiten! Met blinkende kerstballen houdt u dus volgens de oude traditie onheil buiten de deur. Het is maar dat u het weet!
Fijne kerstdagen!
