Op 12 september 1944 bereikte de Amerikaanse 30e infanteriedivisie het kerkdorp Mesch. Dik drie maanden na D-day werd dat Limburgse plaatsje daarmee het eerste bevrijde dorpje van Nederland. Na het grotendeels mislukken van operatie Market Garden, beter bekend als de slag om Arnhem, moest een deel van ons land vervolgens nog een verschrikkelijke oorlogswinter doorstaan.
Daarom wordt zowel in 2019 als in 2020 herdacht dat 75 jaar geleden een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog.
Dat gebeurt in onze regio op zeer uiteenlopende manieren. Voor ons een reden om dat 75e jaar van herdenken officieus in te luiden…
Het blijft echter niet bij herdenken alleen.
We vieren ook dat we in vrijheid leven. We herinneren ons dat we samen een verantwoordelijkheid hebben om de vrijheid door te geven.
We gedenken slachtoffers en eren de helden uit het verleden. Door samen te komen bij monumenten. Door hun namen te noemen. En door bijzondere, culturele activiteiten.
Openluchtspel
Één van de opvallendste evenementen in dat verband is het grootschalige openluchtspel ‘Vossen van het Spik’ van de Stichting Leudal Bevrijd, dat op woensdag 11 september de première zal beleven. Daarna volgen nog tien voorstellingen van het stuk, dat gebaseerd is op historische gebeurtenissen vanaf 1943 tot aan de bevrijding in het najaar van 1944. Stadsdichter Frits Criens is initiatiefnemer en scriptschrijver.
Het verhaal gaat over de familie Vossen, die in de oorlog onderduikers voorzag van een schuilplaats, kleding en voedsel. Het ging dan vaak om gewone burgers, neergestorte geallieerde piloten, ontsnapte krijgsgevangenen maar ook om joden.
Ze werden op de Spikkerhoeve in Haelen opgevangen en verder geholpen op weg naar de vrijheid.
Verzetshaarden
Dat was een levensgevaarlijke onderneming. De Duitse bezetter bestrafte deze, maar ook de andere daden van verzet zoals die vanuit de hoeve werden uitgevoerd doorgaans zonder meer met de doodstraf. In het Leudal maakten uiteindelijk honderden piloten en andere vluchtelingen gebruik van deze route naar de vrijheid.
Die voerde via een andere verzetsboerderij, Zonhoeve in Neeritter, naar de Belgische grens. Ook landgoed De Bedelaar in Haelen speelde een belangrijke rol in het georganiseerde verzet. Op het toppunt zaten daar wel veertig piloten tegelijkertijd ondergedoken.
‘Kultuurkamer’
De stichting ontplooit nog meer activiteiten rondom 75 jaar bevrijding. Voor de bovenbouw van de basisscholen in Leudal en Maasgouw en voor de brugklassen van de middelbare scholen is een geschiedenisproject ontwikkeld met de titel ‘Weg van vrijheid’. Bovendien staat er nog een speciaal evenement op touw over het culturele verzet in Limburg. Buitencentrum De Spar in Haelen was daarvan een belangrijk centrum.
Daar kwamen kunstenaars, intellectuelen en gewezen priesterstudenten bijeen. Hun doel was om brodeloos geworden dichters en acteurs die zich weigerden aan te sluiten bij de ‘Kultuurkamer’ - een Duitse instelling - aan optredens te helpen.
Katholieke Actie
De kunstenaars verzetten zich tegen de Duitse volkscultuur. Er werd gezongen, muziek gemaakt, toneel gespeeld en gediscussieerd over cultuur en politiek.
De deelnemers droegen hun opgedane kennis en kunde thuis verder uit, vaak onder het mom van de zogenoemde ‘Katholieke Actie’. Tegen het einde van de oorlog namen de Duitsers de loodsen van De Spar over, om munitie in op te slaan. In november 1944 lieten ze de gebouwen de lucht in vliegen, net als de nabijgelegen Sint Elisabethsmolen. Van De Spar resteerden slechts puinhopen. Ook deze gebeurtenissen worden in september ter plekke met een door Frits Criens geïnstigeerd evenement herdacht.
Kleur
Even terug dan naar de genoemde weg naar de vrijheid. Want enkele maanden geleden al startte de Stichting Edumare het project
‘Wij geven kleur aan de vrijheid’.
Het idee was om in dit bijzondere herdenkingsjaar de bewuste route van Haelen naar Neeritter letterlijk in te kleuren, door het aanbrengen van gebreide en gehaakte lapjes op de bomen langs de weg. Op die wijze zou iedereen de herkenbare route kunnen wandelen of fietsen. Het plan ontmoette een enorm enthousiasme. Het motto ‘Heel Leudal breit en haakt’ bleek verre van overdreven. Initiatiefneemster Truus Manders-Scheres, die voor de Stichting Leudal Bevrijd ook het genoemde geschiedenisproject voor scholen schrijft, werd er door overdonderd, maar daarover zo meteen meer.
Het plan ontmoette een enorm enthousiasme. Het motto ‘Heel Leudal breit en haakt’ bleek verre van overdreven. Initiatiefneemster Truus Manders-Scheres, die voor de Stichting Leudal Bevrijd ook het genoemde geschiedenisproject voor scholen schrijft, werd er door overdonderd, maar daarover zo meteen meer.
Zakken vol
Want Truus was niet de enige die verrast werd. ‘We hebben hier op een paar zaterdagen een handwerkmiddag gehouden’ zegt Wilhelmien Meeuwissen van de lokale wol- en hobbyshop in Heythuysen, die tevens een verzamelpunt vormde waar de lapjes ingeleverd konden worden. ‘Onze leveranciers sponsorden met het garen.
We hadden écht zakken vol lapjes, het hele magazijn puilde uit. Maar er werd op veel meer plaatsen gebreid en gehaakt hoor! In Cultureel centrum De Bombardon, in verschillende zorgcentra, door particulieren, echt overal. Geweldig hoe dit leeft onder de mensen.’ Dat wordt bevestigd door Els Bruijnen, die zich eveneens liet inspireren door Edumare en overal de lapjes ging ophalen.
‘Er was berekend dat we zo’n 1000 stuks nodig zouden hebben om de route volledig te dekken. Het zijn er meer dan 2000 geworden.’
Kunstwerk
Burgemeester Arno Verhoeven werd vervolgens meteen bereid gevonden om op 25 april het eerste lapje aan een boom vast te maken.
Alle lapjes zullen voor Bevrijdingsdag hun plekje hebben gevonden, want dan zal tijdens de culturele week in Neeritter de fietsroute worden geopend.
Er komt een routebeschrijving bij, met informatie over de plekken die een bijzondere rol speelden tijdens de oorlog. Els: ‘In september halen we de lapjes weer van de bomen. We verwachten dat ze dan nog in goede staat zijn. Ze worden dan gewassen en vervolgens hergebruikt.
Enerzijds om dekentjes van te maken voor een vluchtelingenproject. Dat gebeurt in samenwerking met seniorenverenigingen en de Belgische stichting Peluche. Anderzijds zal er een kunstwerk uit voortkomen, ter nagedachtenis aan alle betrokkenen.’
Verdraagzaamheid
De viering van 75 jaar vrijheid lijkt ook op andere manieren meer gevoelens op te roepen dan voorgaande jaren. Dat zou ermee te maken kunnen hebben dat veel mensen zich toch realiseren, dat er bij een volgend kroonjaar weinig tot geen mensen meer zullen zijn die uit eigen ervaring kunnen verhalen over de ingrijpende gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog. En dat was toch ook altijd de kracht achter bijvoorbeeld de jaarlijkse herdenkingsplechtigheid rondom het Monument van Verdraagzaamheid, dat in maart 2001 werd onthuld. Daar, nabij het Leudalmuseum, komen nog in leven zijnde veteranen – vrienden en voormalige vijanden – nu nog steeds bijeen om elkaar de hand te reiken. Maar het worden er steeds minder.
Contact
Van belang is het dus ook om na te denken over de vraag op welke wijze we in de toekomst omgaan met herdenken en vieren. Nemen jongeren de fakkel over? En op welke wijze? De veteranen die onze regio jaarlijks bezoeken, hebben hier in ieder geval in geïnvesteerd door hun verdraagzaamheid uit te dragen. Zij gingen ook ieder jaar in gesprek met leerlingen van Scholengemeenschap Sint Ursula in Heythuysen. Het directe en persoonlijke contact bleek vaak tot een veel beter begrip bij de jongere generatie te leiden. Of het voldoende is om het vuur van vrijheid en verdraagzaamheid brandend te houden kan alleen de tijd leren.
Expositie
De vraag ‘Opa, waat woore det väör men?’ zal hoe dan ook op enig moment niet meer gesteld kunnen worden.
En dus stelden Niels Klompen, Eric Munnicks en Jeroen Peeters die vraag niet alleen nu, ze proberen hem ook te beantwoorden middels een buitengewone expositie.
Deze gedreven en gekende experts hebben als Stichting Bevrijders 1944 een tijdelijk, maar zeer compleet museum ingericht bij boerderij Elshof, aan de Walk in Heythuysen. Daar opent de expositie op 14 september.
Drie maanden lang krijgen bezoekers daar een uitstekend beeld van de eenheden die tussen oktober 1944 en februari 1945 actief waren in het gebied van de Maas tot de Noordervaart en van het Kanaal Wessem-Nederweert tot aan Baarlo.
Originele uniformen, unieke bewegende beelden, foto’s en audio-opnames uit privé-archieven, authentieke wapens, het is allemaal te bezichtigen.
Flypast
Een andere concrete blik in het verleden wordt al op 4 mei geboden, wanneer een Lancaster een flypast uit zal voeren over diverse locaties in Nederland, waaronder Hunsel en Heythuysen. Wereldwijd zijn er nog slechts twee van deze toestellen tot vliegen in staat: één in Engeland en één in Canada.
Het toestel dat op de dag van Dodenherdenking over twee plaatsen vliegt waar gedurende de oorlog in onze regio een Lancaster is neergestort,
is de PA474 van de Battle of Britain Memorial Flight. Tenminste, het is te hopen dat het allemaal lukt. Want flypasts als deze zijn volledig afhankelijk van goede weersomstandigheden en de technische staat van het toestel, weet Ria Schmieder die de aanvraag voor de vlucht deed.
Geen risico
‘Na 2009 en 2014 is dit de derde keer dat ik de aanvraag heb gedaan’ vertelt Ria. ‘Het toestel vliegt in totaal over 20 monumenten, waarvan ik er 11 heb aangevraagd. Er wordt uiteraard geen enkel risico genomen met zo’n oud vliegtuig.
Deze Lancaster heeft het afgelopen jaar nog een hele grote reparatie ondergaan, dus het was al spannend of die op tijd klaar zou zijn. Dat is gelukkig zo, maar het weer kan altijd nog roet in het eten gooien.
Daarom, maar ook omdat vluchttijden op het laatste moment nog aangepast kunnen worden, raad ik geïnteresseerde lezers aan om de speciale facebookpagina www.facebook.com/lancasterflypast2019 in de gaten te houden.’
Primeur
Ria, ook één van de mensen achter het monument van verdraagzaamheid heeft nog wel een primeurtje voor ons.
‘Ook wij zijn natuurlijk heel erg bezig met dit 75-jarig jubileum. We gaan een volledig nieuwe website maken met een complete database van alle militairen die in deze regio gesneuveld zijn.
Wereldwijd kunnen nabestaanden dan ook alle informatie opzoeken. Het gaat daarbij om meer dan 700 mensen, een hele klus dus. Het is bovendien de bedoeling dat we tussen september en december – op verschillende locaties in de regio - levensgrote banners gaan plaatsen met portretten van gesneuvelden. Er zijn soldaten van elf verschillenden nationaliteiten om het leven gekomen in de strijd hier. Elke nationaliteit zal vertegenwoordigd worden door één portret.’
Verbinding
Een mooi eerbetoon, dat plaatsen en gezichten met elkaar zal verbinden. Die verbinding wordt ook gezocht door Truus Manders-Scheres van de stichting Edumare, al was het om te beginnen alleen al geografisch. ‘Het kanaal wordt toch vaak als een soort grens ervaren tussen het oosten en westen van deze gemeente. Met het kleur geven aan de oude weg naar de vrijheid steken we door de lapjesroute ook die ‘barrière’ over, niet voor het eerst overigens.
Maar het belangrijkste is natuurlijk de verbinding tussen het heden en het verleden, doordat de mensen straks dezelfde route kunnen gaan als destijds de vluchtelingen.’
Truus ziet ook de connectie tussen de mensen onderling vorm krijgen. ‘ZijActief, de Welfare, seniorenverenigingen, ze deden allemaal graag mee. Vervolgens ging dat een eigen leven leiden. Mensen belden elkaar op en maakten anderen enthousiast. Ons doel om vooral ook kwetsbare mensen bij dit doel te betrekken, werd daardoor eveneens bereikt.
Bovendien zijn daar ook nog mensen bij die uit eigen oorlogservaring kunnen putten.’
Missie
Het past allemaal uitstekend binnen de missie van de stichting Edumare om mensen – en dan kinderen in het bijzonder –
de mogelijkheden en middelen te bieden om hun eigen omgeving beter te leren kennen en te laten beleven.
Daardoor leren zij die omgeving en de geschiedenis daarvan ook meer te waarderen. ‘Mensen kunnen dan ook vaak goed uit de voeten daarmee wanneer ze in een vreemde omgeving komen. Ze hebben dan geleerd om ook daar op een specifieke manier te kijken, te luisteren en te ervaren’ weet Truus. Zij en haar man Jacques hebben beiden hun wortels duidelijk in het onderwijs.
Boek
Het echtpaar werkte ook samen aan een bijzonder boek, dat momenteel klaar ligt om naar de drukker te gaan: ‘Laat nooit merken dat je bang bent’. In september zal dit jeugdboek over de verzetsactiviteiten op de Spikkerhoeve worden aangeboden aan scholen in de regio. Truus: ‘ Het verhaal gaat over de jongste dochter van de familie Vossen, Rika. Sterker nog, het wordt vanuit haar perspectief verteld. Rika was 10 jaar toen de oorlog begon en 15 toen die ten einde kwam. Dat is ook de doelgroep voor dit boek en die kun je het beste bereiken door ook te kiezen voor deze invalshoek:
de oorlog door de ogen van een kind. Wij denken dat de boodschap zo het beste overkomt.’
Truus schreef het verhaal en maakte de illustraties, Jacques zorgde voor de fotografie en de opmaak.
Ode
Truus ziet haar activiteiten rondom dit jubileum vooral als een ode aan de vrijheid. ‘Wij leven nu 75 jaar in vrede en vrijheid. Veel jonge mensen vinden dat in eerste instantie heel gewoon. Maar ik denk dat we er regelmatig bij stil zullen moeten blijven staan, om niet te vergeten hoe bijzonder het feitelijk is dat we zo kunnen leven.
Als we daar allemaal op onze eigen manier een bijdrage aan leveren, maken we de meeste kans om die vrijheid te laten voortduren.’
Copyright: HALLO Magazine / HALLO Online.nl : Tekst John Hölsgens
