Sinds 27 november presenteert Bezoekerscentrum Leudal in Haelen een nieuwe wisseltentoonstelling: ‘Oekraïne: ver weg, dichtbij’. De voormalige Sovjetrepubliek leek inderdaad ooit ver weg, maar inmiddels merken wij in onze regio eveneens de gevolgen van wat er in het land allemaal gebeurt. Al ervaren wij dat uiteraard lang niet zo sterk als de inwoners van Oekraïne. Mannen, broers, vaders en zonen vechten nog steeds aan het front om hun land te verdedigen en terug te veroveren. Grote groepen burgers zijn het land ontvlucht, om te ontsnappen aan gruwelijke oorlogs(mis)daden. Ook in Leudal wordt een deel van hen opgevangen.
De tentoonstelling, die tot en met 18 februari 2023 te bezoeken is, werd ingericht samen met een tiental Oekraïense vluchtelingen, die momenteel in Leudal verblijven. Bij de opening door burgemeester Schmalschläger, zongen kinderen van Oekraïense vluchtelingen hun volkslied. De tentoonstelling moet laten zien wie deze mensen zijn, wat ze hebben moeten achterlaten en wat hun achtergrond en cultuur is. Wij wilden hen graag nóg beter leren kennen en dus ging HALLO Magazine in gesprek met vier van hen: Natalia (36), haar zoon Nikita (18), Vlada (20) en Natalia (44).
Eerste bedrijf
Gelukkig worden we daarbij bijgestaan door tolk Sofia, die geheel vrijwillig tijd voor ons heeft vrijgemaakt. Want alleen Nikita spreekt wat Engels en Nederlands is niet bepaald een taal die voor Oekraïners heel gemakkelijk op te pakken is. Zo’n beetje het eerste dat Natalia vertelt is dat de oorlog niet begin dit jaar begon, maar feitelijk al acht jaar geleden. En dat klopt, al weten veel mensen in Nederland dat niet (meer). Het eerste bedrijf van de tragedie begon nadat de pro-Russische Oekraïense president Viktor Janoekovytsj in februari 2014 werd afgezet, na de maandenlange prowesterse protesten. Poetin besloot daarop tot annexatie van de Krim, wat een schending van de soevereiniteit van Oekraïne betekende.
Het land was immers al in 1991 onafhankelijk geworden. In de Oost-Oekraïense gebieden Donetsk en Loehansk escaleerden pro-Russische protesten vervolgens in een gewapend conflict.
Invasie
In augustus 2014 al, staken ongemarkeerde Russische militaire voertuigen de grens over. Een niet-verklaarde oorlog begon tussen Oekraïense troepen aan de ene kant en door Rusland gesteunde separatisten aan de andere kant. Deze voortdurende loopgravenoorlog hield min of meer acht jaar stand, zonder veel verschil in linies. Tot in 2021 en 2022 een grote Russische troepenopbouw begon langs de grens. Poetin ontkende steeds de plannen voor een invasie en noemde de uitbreiding van de NAVO juist een bedreiging voor zijn land. De Russische leider eiste dat Oekraïne zou worden uitgesloten om ooit lid te worden van het westerse militaire bondgenootschap. Op 24 februari 2022 volgde alsnog een grootschalige inval van Russische troepen, die een golf van geweld en ellende losliet op het land.
Goed leven
De grootste zorg die jongste Natalia vóór 2014 had was haar zoon Nikita, die een visuele beperking heeft. Daarnaast was ze altijd heel betrokken bij en begaan met andere moeders, waar ze veel contact mee had. Maar het leven was best goed in Oekraïne. Ze hadden voldoende zekerheid en maakten plannen voor de toekomst. Met Nikita ging het goed op school. Hij bleek getalenteerd op muziekgebied. Ook de andere Natalia geeft aan dat ze het goed hadden. Zij heeft volwassen kinderen, twee dochters en een zoon, die gelukkig ook veilig zijn op Landgoed Leudal, waar ze als vluchteling worden opgevangen en waar het gesprek plaatsvindt. In Oekraïne woonden en werkten ze in een klein, toeristisch stadje bij de zee. Ze vonden het verschrikkelijk om hun thuis te verlaten, maar ze hadden geen keus. Hetzelfde geldt voor Vlada, nog niet lang getrouwd, en werkzaam als kok. Was het al niet levensgevaarlijk om te blijven, dan was er op z’n minst geen toekomstperspectief.
Hamsteren
Ondanks de al eerdere dreiging – Kramatorsk in de regio Donetsk, waar Nikita en Natalia woonden, werd al heel vroeg in 2014 bezet – en tegen het advies van familie in wilden moeder en zoon lange tijd niet weg. De Russen zeiden zich terug te trekken, maar de spanning bleef steeds aanwezig onder druk van de separatisten. Toen de Russische troepenconcentraties aan de grens begin dit jaar steeds verder werden uitgebreid begrepen de Oekraïners dat het nog slechts een kwestie van tijd was. Ze begonnen met het hamsteren van de meest primaire levensbehoeften. Op 22 februari keek Natalia naar de tv. Een Oekraïense regeringsvertegenwoordiger sprak de woorden dat het volk gerust kon gaan slapen. ‘Maar neem je kinderen mee naar bed’ voegde hij daar gespannen aan toe. ‘Toen wist ik dat het zou beginnen...’ zegt Natalia. Vanaf dat moment stond er een noodkoffer klaar.
Genadeloos
Op 24 februari werd Natalia wakker omdat het huis trilde op de grondvesten. ‘Het leek wel een aardbeving. Ik liep naar het balkon om te zien wat er gebeurde. Toen ik daar stond zag ik een enorme explosie. Nikita riep meteen dat het Russische raketten waren.’ Ondanks dat het geweld nu echt in volle omvang was losgebarsten, wilden zij nog steeds niet meteen op de vlucht slaan. De moeder van Natalia is chronisch ziek en het werd steeds moeilijker voor haar om aan medicijnen te komen. Toen het ziekenhuis dat ze bezochten, waar ook Oekraïense gewonden lagen, onder vuur werd genomen legde dat de genadeloosheid van de vijand bloot. Dat was de aanleiding om toch te vertrekken.
Paniek
Na een lange reis per trein en bus, kriskras door het land om beschietingen te ontlopen, kwamen de vluchtelingen eerst in Polen aan. Maar ook daar voelden zij zich niet veilig. Op dat moment was er immers een serieuze dreiging dat ook buurland Belarus bij de oorlog betrokken zou raken. Via vrijwillige hulpverlening kwamen ze voor het eerst in contact met de aanwezige Nederlanders. ‘Die waren zo aardig en goed voor ons. Ze boden eerste onderdak, in relatief goede tentjes. En ze hadden lekkere friet!’ verklaart Natalia.
Voor het eerst in het gesprek wordt er gelachen. Ook door Vlada, die net als de anderen uiteindelijk in Nederland terecht kwam. Ze is herenigd met haar man, die voor de oorlog al in het buitenland werkte.
Zij kan nog steeds niet echt bevatten dat haar land in oorlog is met Rusland. ‘Ineens was er nergens meer licht, overal dreiging, tanks in de straten. Ik was vaak totaal in paniek, kon dan niet stoppen met gillen en huilen.’ Het lijkt soms nog steeds een boze droom voor haar. Via Moldavië bereikte Vlada veilig ons land.
Verlangen
Deze vier mensen zijn dankbaar voor de hulp en opvang die ze krijgen. Ze omschrijven de Nederlanders als openhartig, ‘relaxed’ en ons land als mooi, groen en schoon. Maar uiteraard verlangen zij toch naar hun thuis. Of dat thuis echter ooit nog wordt zoals het vroeger was? De oorlog heeft al vele diepe wonden geslagen. Vele families hebben een persoonlijk verlies geleden, voormalige vrienden kwamen aan de andere kant van het front terecht en bovendien beseffen deze vluchtelingen heel goed dat ook het vooroorlogse Oekraïne corruptieproblemen kende. Het is de reden waarom Natalia haar twijfels heeft of het land wel goed heropgebouwd kan worden als de oorlog voorbij is. Financiële hulp zal volgens haar onder strenge internationale controle moeten staan. ‘De vraag is niet of Oekraïne bij de EU moet of niet, de vraag is of de corruptie effectief bestreden kan worden’ zegt zij. Vlada wil in ieder geval het liefst zo snel mogelijk terug. En Nikita? Die richt zich op het verder leren van Engels en op de muziek. Een verstandige keuze. Daar kun je immers overal mee terecht...
