Het Limburgs dialect staat weer volop in de belangstelling. Hoewel, hét Limburgs dialect? Er is niet één Limburgs dialect. In Limburg kent iedere stad, dorp of gehucht een eigen dialect. Zeker nu, in de aanloop naar vastelaovendj wordt er weer volop in het dialect geschreven voor de plaatselijke vastelaovesgezèt.
Toch is het niet allemaal rozengeur en maneschijn wat het ‘plat’ betreft. Waar vroeger het dialect op het schoolplein gemeengoed was spreken nu steeds meer kinderen het zogenaamde ABN, vaak met een duidelijk Limburgs accent, dat dan weer wel. Er gaan zelfs stemmen op die beweren dat het Limburgs dialect over vijftig jaar nauwelijks meer bestaat. Een stelling overigens waartegen dialect schrijver-dichter Har Sniekers (74) en winnaar van de Veldeke Poëzieprijs 2023 uit Thorn zich fel verzet. “Daar geloof ik helemaal niks van,” weerlegt Har Sniekers. “Een dialect, een taal – want het dialect is ook een taal met een eigen woordenschat en eigen grammatica – sterft niet zo maar uit. De Limburgse varianten in het dialect maken samen onze taal.”
De geschiedenis schijnt hem daarin gelijk te geven want al in 1926 kwamen enkele notabelen in Maastricht bij elkaar die zich ongerust maakten over het teruglopende gebruik van het Limburgs dialect. Dat leidde destijds tot de oprichting van de dialectvereniging Veldeke, een afkorting van Voor Elk Limburgs Dialect Een Krachtige Eenvormigheid. De naam verwijst ook naar de dichter Henric van Veldeke die acht eeuwen eerder al zijn verzen schreef in de streektaal van toen.
Maar ook honderd jaar geleden was er al zorg om het Limburgs plat, net als in de 18e en 19e eeuw. Oude geschriften melden de invloed van het Frans en later het Nederlands als officiële taal.
(selecteer hieronder 2 van de 4 gedichten)
Har Sniekers is al vroeg begonnen met het schrijven en dichten in het dialect, uiteraard in het eigen Thorn’s dialect. “Het schrijven van teksten zat er al heel vroeg in,” graaft Har in zijn geheugen. “Dat begon al toen we op kamp gingen met Jong Nederland. We maakten toen een dagelijks verslag dat gestencild en vervolgens verdeeld werd. Het dialect schrijven heb ik opgepikt doordat een dorpsgenoot Har Ramakers, gedichten in het dialect schreef die in een huis-aan-huis weekblad werden afgedrukt. Hij heeft destijds zelfs een tweetal gedichtenbundels in het dialect uitgebracht. Dat gaf mij de aanzet om ook eens dialectgedichten te proberen. Zo is het eigenlijk min of meer begonnen.”
Har Sniekers behoort al jaren tot de toonaangevende dialectdichters van Limburg. Zijn werk is niet alleen op de site van Veldeke te lezen maar ook in de openbare ruimte zoals op de zuil bij de Mariakapel in Thorn en zelfs in een van de treinen van Arriva. In die Arriva-trein, die genoemd is naar Thorn, het Witte Stadje, kunnen reizigers genieten van een gedicht van Har Sniekers. Zowel in het Thorns dialect als in het Nederlands is zijn ode aan Thorn op de wanden van de trein te lezen. “Dat is wel grappig,” vindt Har. “Ik heb me altijd sterk gemaakt voor dialect poëzie. Dichters een podium geven. Mondeling door voordrachten, op papier zoals eerder de serie Platbook en nu digitaal Veldgewas maar ook in de openbare ruime. Dat laatste spreekt de mensen nog meer aan denk ik.”
Har betreurt het dat er tegenwoordig nauwelijks nog een podium is voor dialect dichters en schrijvers. De laatste mogelijkheid om Limburgstalige gedichten of verhalen op papier te publiceren, was in de boekenreeks Platbook maar door gebrek aan financiën verscheen de laatste uitgave daarvan in november 2021. “En dat is jammer,” vindt Har, want taal moet je ook kunnen schrijven. Als je alleen de taal maar kunt spreken zonder hem op schrift te zetten is hij naar mijn mening op den duur toch gedoemd te verdwijnen. We mogen best trots zijn op onze taal en wat daarin mogelijk is. Er zijn niet alleen vastelaovesleedjes, buutteredners en onze Limburgse dialectzangers en zangeressen maar ook schrijvers en dichters die zieleroerselen in het Limburgs aan het papier toevertrouwen.”
(selecteer hieronder 2 van de 4 gedichten)
Gelukkig heeft zich inmiddels weer een nieuwe mogelijkheid aangediend om verhalen en gedichten in het dialect te publiceren. Weliswaar niet in hard copy maar in een digitale vorm. Het biedt in ieder geval de mogelijkheid om de pennenvruchten aan een breed publiek aan te bieden. Har Sniekers en Wim Kuipers uit Maasniel hebben daarvoor een oude rubriek ‘Veldgewas’ – die ooit in het ter ziele gegane tijdschrift van Veldeke stond – nieuw leven ingeblazen.
Har: “Wie op de hoogte wil blijven van het verschijnen van elk nieuw (digitaal) magazine van Veldgewas, kan zich aanmelden voor de gratis nieuwsbrief. Stuur een mailtje naar veldgewas@veldeke.net met de vermelding ‘abonnement’. Zodra er een nieuwe uitgave is, krijgen abonnees automatisch bericht.”
Tot slot wil Har Sniekers een lans breken voor het dialect op de basisscholen. “In de wet staat dat 10% van de tijd besteedt mag worden aan onderwijs in het dialect,” weet Har. “Ik zou tegen de schoolleiding willen zeggen; gebruik die tijd om daardoor ons dialect mee in stand te houden.”
