Ubuntu: de Afrikaanse levensfilosofie die van grote invloed was op de verzoeningspolitiek van Nelson Mandela. Mandela, oorspronkelijk Zuid-Afrikaans leider van de – toen nog – bevrijdingsbeweging ANC, werd na zijn langdurige gevangenschap op Robbeneiland sterk door Ubuntu geïnspireerd.
De visie gaf hem kracht en moed om gesprekken met de witte minderheidsregering aan te gaan om zo uiteindelijk het racistische apartheidssysteem te overwinnen.
Ubuntu is te beschouwen als een spirituele levenskracht, die de mens verbindt met zijn samenleving en de natuur.
De realiteit wordt gezien als een dynamiek van op elkaar inwerkende krachten, waarbij het streven is harmonie te herstellen en vrede te brengen in een versplinterde wereld.
Vergevingsgezindheid neemt daarbij een belangrijke plaats in.
Boek
Wie de regelmatige bijdragen van Karin van der Plas (1960) in dit magazine volgt, zal het niet verbazen dat uitgerekend deze filosofie haar erg aanspreekt. Het is al te lezen in het vaste stukje tekst waarmee haar kolommen altijd begeleid worden: Karin leeft en werkt vanuit haar hart.
Als kindercoach, rouwdeskundige, adviseur, trainer en initiator, bijvoorbeeld van Naoberzorg. Getrouwd met Ruud, gezegend met kinderen en inmiddels ook met kleinkinderen.
Geraakt door verhalen uit het dagelijks leven, wil ze dat leven ook wat geven. Karin lijkt daar steeds nieuwe wegen en methoden voor te vinden. Het heeft er in ieder geval toe geleid dat zij met maar liefst twee verhalen een bijdrage heeft mogen leveren aan het boek ‘Mandela in ieder mens’, dat binnenkort gepresenteerd wordt door de stichting Ubuntu. Dat vormde de aanleiding voor een lang gesprek in haar tuin, thuis in Neer. Nog even dan, want er komt weer eens een verhuizing aan. Maar er is nog veel meer om over te praten. Dat gevoel hou je bij Karin altijd, merken we gaandeweg.
Ze omschrijft zichzelf als ‘een tikkeltje eigenzinnig’ en ‘geworden wie ze wil zijn’.
Maar wie is dat dan precies en vooral, hoe is dat in z’n werk gegaan?
Gewoon
Wanneer we later in het gesprek refereren aan de ontvangst, waarbij Karin gehuld in blauw en te midden van al het groen ons met gestrekte armen welkom heet, maken we een voorzichtige vergelijking met de wijze waarop Maria meestal afgebeeld wordt. Karin kan er gelukkig hartelijk mee lachen, al zou haar moeder die metafoor wel kunnen waarderen. Zij is als katholiek altijd zeer devoot geweest ten aanzien van de Moeder Gods.
Karin zelf maakte echter ooit zeer bewust de keuze voor de Nederlandse Hervormde Kerk.
Toch houdt de metafoor niet op bij de uiterlijke verschijningsvorm: luisteren vormt immers één van de belangrijkste aspecten van haar grondhouding. Naast zaken als dienstbaarheid, eerlijkheid en empathie
Maar van ‘verering’ moet ze niets hebben. ‘Karin is een gewoon Heytsers meisje’ steekt ze van wal.
‘Een gewoon meisje dat afgerekend heeft met haar verleden, haar jeugd.
Al ben ik nog steeds heel erg zoekende. Dat was toen zo en nu nog.’ Later zal dit echter ook alweer onderdeel van haar visie blijken, vanuit de gedachte dat mensen nu eenmaal nooit uitgeleerd zijn.
Antwoorden
‘Het zoeken naar wie ik ben en met wat voor doel ik op deze wereld ben gaat heel ver terug. Volgens mij was ik daar al rond mijn zevende levensjaar mee bezig. Er waren zo veel vragen waar ik geen antwoord op kreeg. De kerk speelde dus nog een erg belangrijke rol in die tijd. En de boodschap op zich kwam ook wel over hoor. Ik heb vier broers, maar ik was degene die het kerkbezoek nog het langste heeft volgehouden.
Totdat ook ik uiteindelijk durfde te zeggen dat ik het voor gezien hield. Let op, naast psychologie is religie niettemin altijd belangrijk voor mij gebleven, bij mijn zoektocht naar antwoorden. Toen ik via Ruud in aanraking kwam met de Hervormde Kerk was het voor mij ook vrij snel duidelijk dat ik voor deze kerk wilde trouwen Als kind was ik wel al heel serieus. Misschien zelfs te serieus.
Mijn vader was vaak weg van huis, hij had wel drie banen.
Als hij in het weekend wél aanwezig was, ontstond er wel eens ruzie. Ik weet nog dat ik me afvroeg hoe het toch mogelijk was dat woorden zo’n confrontatie konden veroorzaken. Ik kon dat toen uiteraard nog niet op deze manier uitdrukken, maar dat was wel wat ik voelde.’
Emancipatie
Nieuwsgierig was ze ook altijd al, zegt Karin. ‘Ik wilde boeken lezen, leren. Maar dat werd niet gewaardeerd. “Ga jij maar naar de huishoudschool” kreeg je dan te horen. Want daar leerde je strijken en wassen, dat was veel belangrijker. En het eeuwige “Zoek maar een goede man” natuurlijk. Daarom kreeg je trouwens ook geen zakgeld.
Het was in die tijd de bedoeling dat de jongens voor je betaalden. Ik denk dat toen wel de kiem voor mijn interesse in vrouwenemancipatie gelegd is!’ lacht Karin nu. ‘Maar het mezelf daadwerkelijk losmaken van die thuissituatie heeft volgens mij nog zeker geduurd tot ik een jaar of vijfentwintig was. En het heeft nóg langer geduurd voor ik in de gaten kreeg hoe dat precies gegaan is. Pas na mijn veertigste besefte ik wie mijn rolmodellen daarbij waren geweest...’
Plee
Karin moest een poetsbaantje nemen en nam zich destijds al voor dat ze later nooit meer ‘de plee’ van anderen schoon zou hoeven te maken. ‘Nu moest ik dat werk doen bij mensen die niet uit het dorp kwamen. ‘Hollenjers’, die gestudeerd hadden. Maar tijdens de koffie en onder de lunch had ik eindeloze gesprekken met die mensen. En pas vele jaren later heb ik dus begrepen dat zij het waren, die mij belangrijke dingen hebben geleerd over hoe het leven in elkaar steekt. Zo ben ik ook oppas geweest bij iemand die maatschappelijk werk deed, in de jeugdzorg werkte.
Bij dat gezin kreeg ik mijn eerste ‘vrouwenboek’ aangereikt.
Maar voor dat ik in de gaten had wat deze mensen voor mij hebben betekend, ben ik eerst nog heel erg lang boos geweest. Boos om het besef dat er dus inderdaad een hele andere wereld was, waar mij de toegang tot ontzegd werd. Zo voelde ik dat.’
Kübler-Ross
Die boosheid heeft Karin jarenlang naar buiten gericht, naar haar moeder, haar omgeving, naar de hele wereld. Totdat Elisabeth Kübler-Ross in haar leven kwam, door de boeken die deze Zwitsers-Amerikaanse psychiater schreef. ‘Toen leek alles op z’n plaats te vallen’ verklaart Karin.
‘Dankzij haar werk leerde ik dat die boosheid waar ik mee leefde helemaal niets met de buitenwereld te maken heeft.
Het heeft ook niets te maken met het gegeven of je een goede of slechte relatie hebt. De waarden die zij uitdroeg en vertegenwoordigde vormen nu het fundament van hoe ik in het leven sta.’ Die waarden kunnen het best samengevat worden als medemenselijkheid, mededogen, vergeving en compassie. ‘Dat ik dat jaren later weer aan mijn moeder heb kunnen uitleggen is van een onschatbare waarde’ geeft Karin aan. ‘Zo was de cirkel weer rond.’
Inspiratiebron
Langzaamaan wordt zo ook duidelijk wat de logische verbinding is tussen Kübler-Ross, Ubuntu en het eerste verhaal dat Karin dus voor ‘Mandela in ieder mens’ schreef. Voor Karin is Kübler-Ross een echt ‘Mandela-mens’, een inspiratiebron die een groot deel van haar faam verwierf door haar werk op het gebied van stervensbegeleiding en de verschillende fasen van rouwverwerking, één van de terreinen waar Karin tegenwoordig dus zelf ook actief mee is. Karin geeft in haar verhaal echter de credits aan collega en enig betaalde medewerker van de voormalige Kübler-Ross stichting, Lea Adriaans.
Zij was volgens Karin echt de drijvende kracht achter het vorm én inhoud geven van het werk van Kübler-Ross in ons land. ‘Het gedachtegoed van Kübler-Ross heeft zowel Lea als mij richting gegeven. We hebben onder meer van haar geleerd dat het in het leven altijd gaat over je relatie met anderen en we kunnen alleen maar groeien in relatie met de ander. Kijk, Kübler-Ross heeft bijvoorbeeld gewerkt met overlevenden van de Holocaust.
Wat me daarin persoonlijk raakte, was dat ze met die mensen niet zozeer omging als de arts, de onderzoeker met een theorie. Ze zocht veeleer de verbinding als mens.
Wat heel sterk naar voren komt door haar keuze voor de vlinder als een krachtig symbool van hoop, nadat ze bij toeval ze een tekening daarvan had ontdekt op de muur van een barak in een vernietigingskamp dat ze bezocht.’
Pionier
‘Haar aandacht voor en aanpak van rouw was uniek toen Kübler-Ross ermee begon’ weet Karin. ‘Ze ging daarmee dwars tegen iedere gevestigde orde in. Ze werd daardoor ook verguisd, maar gaf niet op. Dat is een ander aspect wat mij boeide. Ja, ze was een echte pionier, die tot haar tachtigste nog over de hele wereld lezingen gegeven.
Dus je kunt wel zeggen dat ze haar verhaal heeft doorgegeven.’ Karin heeft inmiddels veel in kunnen halen op het gebied van studie en leert dus nog altijd dagelijks bij als ‘student aan de Universiteit van het Leven’, zoals ze het zelf noemt. Maar haar basiskennis over psychologie kreeg ze toch tijdens haar opleiding tot coach/counselor. In de zomer van 2004 toen zij haar scriptie schreef, over Kübler-Ross, overleed haar grote rolmodel.
Hildegard
En rolmodellen, daar moesten de 67 verhalen in het boek ‘Mandela in ieder mens’ over gaan, zo luidde de oproep van de stichting Ubuntu. Zoals Mandela zelf een rolmodel was, die zich 67 jaar van zijn leven inzette voor zijn goede zaak. Naast Kübler-Ross had Karin echter nog iemand op het oog: de medische missiezuster Elly Verrijt, die zich al een leven lang inzet voor mensenrechten én de rechten van Moeder Aarde. ‘Ik heb heel wat retraites gedaan, waaronder in een klooster in Steyl’ legt Karin uit.
‘Daar leerde ik Elly kennen tijdens een weekend met als thema Hildegard van Bingen, een Benedictijnse abdis die geldt als de eerste vertegenwoordigster van de Duitse middeleeuwse mystiek. Ze hield zich met zoveel dingen bezig, daar zou ik een heel boek over kunnen schrijven. Zo studeerde zij onder meer bijna een heel leven lang op datgene wat we nu ‘medicijnen’ zouden noemen.
Ze stelde verder andere vrouwen in staat om te leren. Je begrijpt inmiddels wel waarom ik daar blij van wordt!’ lacht Karin.
Opvolgster
Ook Elly Verrijt werd een mentor en inspiratiebron voor Karin. ‘Zij is een persoon die het werk van onder meer Hildegard over de wereld bekend maakte. Ik reisde zelf een aantal jaren iedere maand naar Tilburg, om me daar een hele dag te laten ‘voeden’ door de boeken en presentaties van Elly.
Op een dag belde ze mij op, vlak voor ze 65 zou worden, met een belangrijke vraag zoals ze zelf zei. Of ik haar ‘opvolgster’ wilde worden… Ik moest toch eerst even slikken en vragen wat ze daarmee bedoelde. “Ik heb mijn hele leven boeken geschreven en presentaties gemaakt” zei Elly. “Maar jij bent in feite te vertaler van mijn visie.
Door zoiets als ‘Naoberzorg’ doe jij het gewoon! Jij transformeert mijn verhalen naar de alledaagse realiteit”. Juist in die tijd had ik inderdaad het eerste Zelfregiecentrum opgericht, uiteindelijk leidend tot een grote Naoberzorgfamilie’.
Grondhouding
Het werk en gedachtegoed van Elly en Elisabeth vormde zo uiteindelijk de basis voor de missie en de visie van ‘Noaberzorg’.
Van kinderopvang tot beleidsmedewerker, tot pionier in het sociale domein; door die ontwikkeling heen is het Karin gelukt veel mensen en organisaties te inspireren met die grondhouding. Het kreeg vorm en inhoud in allerlei projecten. Door moed en doorzettingsvermogen, begonnen krachten ook in haar realiteit op elkaar in te werken.
En was dat niet waar Ubuntu ook over ging?
Alweer een cirkel die rond gemaakt is, nadat de symbolische samenhang van de toch vaak als vrouwelijke krachten omschreven vermogens als empathie en vergeving de aandachtig luisteraar al regelmatig waren opgevallen
Daarom tot slot: hoe heeft Karin die vermogens ontdekt bij het worden wie zij is? Zelf benoemt zij het niet letterlijk zo, maar we kunnen bijna niet om de periode heen dat ze na veel omzwervingen weer terugkeerde in het dorp waar ze opgroeide en niet gelukkig was. Het was niet haar keuze, het leven liep gewoon zo.
Een depressieve fase volgde. Maar dit keer kwam ze er sterker uit, door eerst zichzelf toe te staan dat ze ongelukkig was en vervolgens in zichzelf op zoek te gaan naar het waarom. Het leek in feite op de herkansing voor een rouwproces. ‘Het lag dus niet aan de ander of de omstandigheden, het lag heel gewoon in mezelf.
Zoals dat hele innerlijke proces me uiteindelijk geleerd heeft dat alle antwoorden uiteindelijk in jezelf liggen’ zegt Karin daar nu over.
Misschien heeft ze daarbij ook wel zichzelf vergeven...
