Tanzania, een land in Oost-Afrika, hemelsbreed dik 7000 kilometer van Nederland verwijderd. Een voormalige Duitse kolonie, na de eerste Wereldoorlog in Britse handen en sinds 1961 onafhankelijk.
Dodoma is de officiële hoofdstad, maar de grootste stad Dar es Salaam is in het buitenland bekender. Een aantal wildreservaten vormen toeristische attracties.
En dan is er nog de hoogste berg van het continent: de Kilimanjaro die op een slordige honderd meter na zes kilometer de hemel in piekt.
Voor wie nog in de veronderstelling leeft dat educatieve schoolreizen niet verder gaan dan tot Bokrijk, of hooguit een sensationeel eendagsbezoek aan Parijs, is het Afrikaanse land niet bepaald een voor de hand liggend doel.
Tanzania is echter al sinds 2007 opgenomen in het programma van Global Exploration, een organisatie die Nederlandse jongeren de wereld – in het bijzonder ontwikkelingslanden - wil laten ontdekken.
Zo kon het gebeuren dat 32 scholieren van Scholengemeenschap Sint Ursula uit Horn in juli drie weken verbluft kennis konden maken met het, voor Afrikaanse begrippen, relatief stabiele land aan de Indische Oceaan.
Geen safari
Tijdens deze stage kwamen de leerlingen uit Limburg écht in contact met een totaal andere cultuur en levenswijze. Ze gingen dagelijks om met lokale leeftijdgenoten en werkten samen aan projecten op vier verschillende locaties. Daar ging uiteraard een maandenlange voorbereiding aan vooraf. De scholieren zorgden zelf voor het werven van fondsen en kregen een uitgebreide training. Het ging dus duidelijk niet om een geheel verzorgde safari. Binnen dit zogenaamde Scholen voor Scholen project worden goede plannen van lokale organisaties en initiatieven die financiële hulp kunnen gebruiken ondersteund
Enthousiasme
Nog geen maand na hun terugkeer straalt het enthousiasme nog van het begeleidende team van vijf docenten af. Dianne Nijs, die normaal gesproken wiskunde en leerlingbegeleiding verzorgt, docent Nederlands Lindsay Op den Camp, Liesbeth Verstappen, die naast onze eigen taal ook nog muziek onderwijst en natuurkundedocent Nan Hutjens. Aardrijkskundeleraar Patrick Bisschops is de enige man binnen deze groep, maar naast deze vijf werden de leerlingen verder nog ondersteund door een mannelijke arts.
Ervaring
Een ‘wereldburgerstage’, zo noemen de docenten de trip die deze zomer voor het eerst door leerlingen van Sint Ursula werd gemaakt. ‘Het was onze directeur die op een andere school positieve ervaringen had opgedaan met Global Exploration’ steekt Patrick van wal. ‘Daarom wilde hij het ook voor onze leerlingen introduceren.’ Onder de docenten was er meteen veel animo. Sommigen van hen hadden al wat ervaringen met reizen buiten het continent. ‘Maar individueel is dat is toch heel anders dan om het met een groep leerleerlingen te ondernemen’ zegt Lindsay meteen.
Voorbereiding
De voorbereidingen gingen van start in oktober 2017. Global Exploration organiseert, zoals de naam al aangeeft, soortgelijke reizen naar alle delen van de wereld: China, Peru, Indonesië en Togo behoren tot de mogelijkheden. ‘Maar voor een eerste reis krijgen deelnemers altijd Tanzania toegewezen’ verduidelijkt Lindsay. ‘Dat is echt de ‘instapreis’. Ze hebben daar niet alleen de meeste, maar ook de beste ervaringen mee. De volgende reis zal dus een andere bestemming krijgen.’
Training
Uit de laatste opmerking is opnieuw op te maken hoe goed het allemaal bevallen is. ‘De informatie vooraf was uitstekend’ bevestigt Liesbeth. ‘Tijdens twee trainingsdagen voor de begeleiders werden we prima voorbereid en voorgelicht door de organisatie. Ook voor de leerlingen werden een tweetal trainingsavonden gehouden. Via workshops krijg je ontzettend veel informatie over zowel de reis als het land. Dan nog is het onmogelijk om je op alles voor te bereiden, maar niemand stapt er dus blanco in.’
Impact
Gevraagd naar voorbeelden van ‘onverwachte situaties’ aarzelt Liesbeth even. ‘Ik wil niet zo vroeg in het gesprek al iets negatiefs noemen. Bovendien wisten we door de training vooraf al dat er op Tanzaniaanse scholen nog wel eens lijfstraffen worden uitgedeeld. Maar ook al ben je daarvan op de hoogte, de impact die het op jezelf en op leerlingen heeft als je het ook daadwerkelijk ziet gebeuren is niet vooraf in te schatten. Daar kun je je gewoon niet op voorbereiden.’ De anderen knikken. ‘Je schrikt dan toch nog, gewoon omdat het ineens ‘echt’ wordt’ verduidelijkt Nan.
Buddymoe
Als een andere blijk van de goede voorbereiding noemt Dianne het verschijnsel ‘buddymoeheid’, waarvoor ze vooraf gewaarschuwd werden. Op alle vier de bezochte scholen moesten de leerlingen immers ter plaatse een buddy, een maatje maken. ‘Bij de eerste twee scholen is dat misschien alleen nog maar leuk, maar naarmate de tijd vordert wordt het soms best wel eens lastig om altijd maar sociaal te blijven, voortdurend Engels te moeten spreken en drie of vier dagen iemand op sleeptouw te hebben, terwijl je misschien ook eens op jezelf wilt zijn. En soms klikt het ook gewoon niet.
Maar ik vind dat onze leerlingen het supergoed gedaan hebben op dat gebied’.
Kampvuur
Andersom zijn er ook de verrassingen. ‘Dan staat daar iemand die de reis al vaker gemaakt heeft je vooraf vol geestdrift te vertellen hoe geweldig het is: het kampvuur in de avonduren met al die muziek en dans. Je gelooft het op een gegeven moment wel’ zegt Liesbeth.
‘Maar als je er daar dan zelf tussen staat denk je écht ‘wauw!’
Wat zo’n belevenis aan emoties losmaakt is gewoon niet uit te leggen. Ik probeer het mijn ouders al drie weken duidelijk te maken, maar ik weet niet waar te beginnen. Er is dan ook geen enkele rustdag geweest, het programma zat tjokvol. Dus je krijgt dan uiteraard ook een ongelofelijke hoeveelheid indrukken binnen.’
Verslag
Om daarom toch maar zoveel mogelijk van die indrukken vast te leggen zijn er tegenwoordig veel mogelijkheden. Zo kon het thuisfront via een blog op Facebook alle gebeurtenissen zo goed als dagelijks volgen, zowel wel in woord als beeld. Toch werd in Afrika ook met enige regelmaat pen en papier gehanteerd. ‘We hebben leerlingen geadviseerd om notities te maken of zelfs een dagboek bij te houden. En we hebben inderdaad veel van hen zien schrijven’ geeft Lindsay aan.
Selectie
De samenstelling van de groep was overigens zeer divers. Er waren drie leerlingen van 15 jaar, de grootste groep was tussen de 16 en 18. Daarnaast was er nog één leerling van 19 jaar. ‘Er waren dubbel zoveel aanmeldingen als dat er plaats was. Alle geïnteresseerden moesten daarom een motivatiebrief schrijven en zelf een sponsorplan opzetten en uitvoeren.
We hebben alle vijf al die brieven en plannen gelezen en afzonderlijk van elkaar een ‘top 20’ gemaakt. Dan zie je al een bepaalde groep zich onderscheiden. Toch vonden we de keuze nog steeds zó moeilijk dat we besloten om ook alle aanmelders nog eens persoonlijk te spreken. Toen zijn we ook naar de verhoudingen gaan kijken’ verduidelijkt Nan. ‘Zodat er een goede balans kwam tussen jongens en meisjes én tussen leerlingen van vmbo-t, havo en vwo.’
Scenario’s
De ervaringen van teamleiders en mentoren werden ook nog meegenomen in de beslissing, evenals de omstandigheden van leerlingen die in de volgende jaren geen kans meer zouden maken op een reis, gewoon omdat ze in het examenjaar zaten. Er werden daarnaast ook allerlei scenario’s voorgelegd aan de scholieren.
Wat als jij wel mee kunt en je vriendje of vriendinnetje niet? Wat als jij of je medeleerling heimwee krijgt?
Zo probeerden de docenten met alles rekening te houden. ‘Toch vonden we het verschrikkelijk om mensen te moeten vertellen dat ze deze keer niet mee konden. We hebben dat in ieder geval zo goed mogelijk proberen te motiveren. En veel van hen krijgen natuurlijk een nieuwe kans, want we willen hiermee uiteraard doorgaan’ zegt Dianne.
Wafels
En dan was er natuurlijk nog de financiering. Vanuit Global Exploration kwamen er goede handreikingen en tips over hoe zoiets aan te pakken. Toch kende de creativiteit van de leerlingen zelf weinig grenzen. Liesbeth: ‘Zo is er een leerling die het sponsorgeld volledig verdiend heeft door alleen wafels te verkopen. We praten over 1800 euro aan wafels. Er zijn benefietconcerten geweest, sponsordiners en er zijn auto’s gewassen. Je kunt het zo gek niet bedenken. Maar ook bedrijven die aangeschreven werden reageerden doorgaans meteen heel positief op dit project.
Patrick vult aan: ‘Er waren ook leerlingen bij die veel meer binnengehaald hebben, 2000, 3000 euro en een enkeling zelfs nóg meer.
Alles wat boven het minimale sponsorbedrag zat ging overigens rechtstreeks naar het goede doel, waarbij de leerlingen zelf kunnen aangeven naar welk deel van het project hun geld gaat. Dat kon in dit geval één van de bezochte basisscholen zijn, voor een computerruimte, een ‘teacherhouse’ of een slaapzaal.’
Uitwisseling
Bijzonder was ook dat, eenmaal in Tanzania, de scholieren van Ursula zelf de handen uit de mouwen staken. Zo hielpen ze mee aan de bouw van een klaslokaal. Ergens anders moest geverfd worden. ‘Alles geheel op Afrikaanse wijze’, zegt Patrick met een knipoog.
Maar er werd ook aan sport en spel gedaan en gediscussieerd. ‘Het hoofddoel is en blijft uitwisseling van cultuur. Leerlingen in Tanzania wonen ook op school, dus we werden daar echt ondergedompeld in alle aspecten van hun levenswijze’ verklaart Lindsay. ‘Ik heb best veel gereisd in mijn leven, maar dit maak je onder andere omstandigheden niet mee. We woonden echt weken in een school. Ook dat maakt dit concept heel bijzonder.’
Verschillen
Confrontaties met de - vaak grote - verschillen in vergelijking met Nederland, wekten regelmatig verbazing. Niet alleen bij de leerlingen. Dianne: ‘Bij dat bouwproject bijvoorbeeld. Werkvoorbereiding was soms ver te zoeken. Dan werden er emmers vergeten en zeiden de leraren tegen vijf lokale leerlingen: ‘Jullie rennen nu terug om die te halen en jullie zijn binnen een kwartier terug’. En die leerlingen deden dat dan, hè. Die gezagsverhoudingen kennen wij natuurlijk niet meer.
Hier krijg je hoogstwaarschijnlijk de tegenvraag ‘Waarom zou ik dat doen?’ Maar wij hielpen als docent ook gewoon mee bij het werk. Voor de lokale leraren was dat lang niet altijd zo vanzelfsprekend.’
Taboes
De leerlingen van Ursula leken er in ieder geval hun eigen situatie steeds meer door te herwaarderen, zo merkten de docenten. De Tanzaniaanse leerlingen wisten de Nederlandse omgangsvormen vaak ook wel op waarde te schatten, zag Nan. ‘Je merkte bijvoorbeeld dat die kinderen veel opener werden in groepsdiscussies op het moment dat hun eigen leraren er niet bij waren. Dat gaven ze zelf ook toe. Onderwerpen als straffen, onderlinge relaties, meisjes die zwanger worden, alcoholgebruik, het is normaal gesproken allemaal taboe voor hen. Maar nu werd het besproken en werden ervaringen uitgewisseld.’
Demonisering
Religie is enorm belangrijk in Tanzania. De republiek wordt ‘land of peace genoemd’, maar iets als homoseksualiteit wordt er gewoon ontkend. Wat heet, het is verboden en politici demoniseren homoseksuelen fanatiek.
‘Laten we vooral niet vergeten dat het relatief nog niet zo lang geleden is dat er in ons eigen land ook nog héél anders tegen dat onderwerp werd aangekeken’ betoogt Liesbeth. ‘Onze huidige generatie leerlingen zie ik als zeer ruimdenkend en zij hadden er dan ook grote moeite mee hoe er in Tanzania met dit onderwerp wordt omgegaan.Ik zag het dan weer als onze taak hen uit te leggen dat ze zich ook moesten kunnen verplaatsen in de leerlingen daar, die hun hele jonge leven nog niets anders hebben gehoord als dat het iets slechts zou zijn.'
Praktisch
De Limburgse gasten ontdekten verder dat de motivatie voor een andere levenswijze vaak ook een praktische grondslag had.
De harde aanpak, het niet te veel tonen van emoties werd beargumenteerd met het gegeven dat het leven in Tanzania ook veel harder is en dat je daar maar beter op voorbereid kunt zijn.
Deze reis was ook niet bedoeld om aan te tonen dat het hier of daar beter is, zo geeft het docententeam tenslotte nog maar eens aan. Het draaide om de uitwisseling van ervaringen, ideeën en opvattingen.
Leren dat niet alles wat je kent of gewend bent overal vanzelfsprekend is. Van stromend water en mobiel telefoongebruik tot een totaal ander werk- en dagritme. En alles wat daartussen ligt.
Gastvrijheid
Wat de groep in ieder geval altijd bij zal blijven is de enorme gastvrijheid van de Tanzanianen. Dat gegeven, in combinatie met het volle programma, maakte dat de heimwee geen moment kans kreeg om toe te slaan.
Al zorgde de post van het thuisfront, die door het docententeam stiekem was meegenomen, ergens halverwege de trip nog wel voor menige traan.
Het was voor de leerlingen echter vooral een stimulans, die de kracht en samenhang van hun groep nog eens versterkte.
