Beeldverslag: geannexeerd en genegeerd.
Robert Sanders maakte foto’s in een bizar stukje Europa
Als fotograaf moet je oog hebben voor veel zaken. Compositie, detail, licht, achtergronden, om maar een paar punten te noemen. Robert Sanders, afkomstig uit Neer maar tegenwoordig woonachtig in Haelen, heeft dat. Al zal hij zichzelf daarover niet op de borst slaan. Maar wat meer is: Robert heeft ook oog voor mensen. En dat bracht hem kort geleden op een plek én in een situatie, waar maar weinig mensen in onze regio van gehoord hebben.
De plek was Nagydobrony, in Oekraïne. Althans, dat vinden de Oekraïners. De situatie: tussen aan hun lot overgelaten meisjes in een weeshuis. De bewoners zijn daar niet alleen omdat ze ooit te vondeling werden gelegd, maar ook omdat ze werden verstoten, mishandeld of verwaarloosd.
Landjepik
De streek waar het weeshuis ligt was vroeger Hongaars grondgebied. Na het uiteen vallen van de Sovjet-Unie werd Oekraïne in 1991 onafhankelijk. Het was toen dat de grenzen met buurlanden als Polen, Roemenië en Hongarije opnieuw werden getrokken, naar een situatie zoals die in reeds lang vervlogen tijden ooit was. Burgers werden daar verder niet bij betrokken. En zo hoorde een stukje Hongarije opeens bij Oekraïne. De mensen die er woonden – en nog steeds wonen – voelen zich echter Hongaars. De Oekraïners zien hen liever vandaag dan morgen vertrekken, maar dat doen ze niet. Vaak niet eens alleen omdat het nu eenmaal de geboortestreek van deze Magyaren is, maar ook en vooral omdat ze straatarm zijn. Hun laatste schamele bezit, hun huis en grond, willen ze uiteraard niet zomaar opgeven.
Drama
De Oekraïners op hun beurt reageren door al jaren geen cent in de regio te investeren, waardoor infrastructuur nagenoeg ontbreekt en er geen werk is. Het logische gevolg: immense armoede. Tel daar de vele zigeunernederzettingen bij op - een bevolkingsgroep overigens die door bijna iedereen genegeerd wordt - en het drama tekent zich langzaam in volle omvang af. Resteert natuurlijk de vraag: hoe kwam Robert daar terecht en vooral, wat ging hij daar doen?
Gewild
Robert (47) werkt bij Nunhems Zaden, dus als fotograaf staat hij feitelijk als amateur te boek. Niet dat daar iets mis mee is, maar wie zijn werk kent weet dat dit het hobbyisme ver ontstijgt. Toch stelt hij zich zeer bescheiden op: ‘Ik durf mezelf niet eens fotograaf te noemen’ zegt Robert aan het begin van het gesprek. ‘Dat doen mensen tegenwoordig al veel te snel.’ Hij volgt wel al twee jaar een opleiding in België - één keer per week in de avonduren - en kan zelf ook niet écht aangeven wat het nu is, maar dat zijn foto’s gewild zijn is duidelijk.
Reizen
Een andere hobby van Robert is reizen. En hoewel hij inmiddels voor van alles gevraagd wordt, is juist het vastleggen daarvan een onderdeel van de fotografie waar toch duidelijk een passie van hem ligt. ‘Ik ben eigenlijk vooral een stedenman’ geeft Robert aan. ‘In Europa heb ik er aardig wat gezien. Berlijn bijvoorbeeld, is te gek. Maar ik ben vooral ook een groot liefhebber van New York. Een erg fotogenieke stad natuurlijk, waar ik elk jaar heen ga en daarom ook een aardige kenniskring opgebouwd heb.’ Maar het afgelopen jaar kwam er dus iets heel anders op zijn weg…
Hoe
Via Linda van Dijnen uit Neer raakte Robert bekend met de stichting Hoe (Hulp Oost Europa). Van daaruit kwam op een gegeven moment het verzoek aan hem om mee te gaan naar Oekraïne, om daar een beeldrapportage te verzorgen van het eerder genoemde weeshuis voor meisjes. Voor dit tehuis, waar ook kanslozen in de maatschappij en gehandicapten een goed onderkomen hebben gevonden, zorgt deze Nederlandse organisatie op christelijke grondslag door ieder jaar geld in te zamelen. Dat gebeurt door mensen die de kinderen persoonlijk sponsoren en grotere inzamelingsacties.
Stal
Robert zei ‘ja’ tegen het voorstel. Vooraf dacht hij wel goed bestand te zijn tegen wat hij ter plaatse allemaal zou kunnen aantreffen. Maar hij werd toch een aantal keren goed uit het lood geslagen, geeft hij nu aan. Er zijn zo veel trieste verhalen over te vertellen, het ene nog schrijnender dan het andere. Zo was daar het relaas van de 10 jaar oude Natasia, die samen met haar zusje van 11 en broertje van 4 jaar oud op straat werd gezet door de ouders. Vader en moeder verdwenen met de noorderzon. Het jongetje liep weg en is sindsdien eveneens spoorloos. De twee meisjes hielden zichzelf vervolgens wekenlang in leven in een stal, tussen de dieren. Uiteindelijk werden ze daar gevonden door een lerares, die ze naar het tehuis bracht.
Andere planeet
Robert is nu persoonlijk sponsor geworden van Natasia. Maar het probleem is dat er nog veel meer meisjes zijn zoals zij. We praten over hoe bizar de situatie eigenlijk is. Al die ellende, in feite zo dicht bij huis, op drie uur afstand. En bijna niemand in Nederland die er iets van weet, geen media die er over berichten. Hongarije, tevens geliefd vakantieland, lid van de EU. Oekraïne wil dat laatste graag worden. Toch waan je je op een volstrekt andere planeet, in alle opzichten. Het gebied, een strook van pakweg 50 kilometer landinwaarts, is een totale bouwval: bewust geruïneerd door Oekraïne. De bevolking blijft echter halsstarrig Hongaars spreken, de rood-wit-groene vlag naast het blauw-geel van Oekraïne hijsen en zelfs de Hongaarse tijd hanteren. Dat uur verschil zorgt maatschappelijk voor grote verwarring: een alternatieve verzetsvorm.
Uitdaging
Op zijn eerste reis verbleef Robert een week ter plaatse. ‘Ik aarzelde geen moment toen de vraag kwam om als fotograaf mee te gaan. Ik wist dat de organisatie daar al jaren werkt en er de weg goed kent. Het was me daarom duidelijk dat ik op plekken en in situaties zou komen, die voor anderen niet zo makkelijk toegankelijk zijn.’ Daar lag dus een uitdaging op fotografisch gebied, maar dat bleek het misschien nog wel meer te zijn op menselijk vlak. De armoede, maar ook de schaamte, de mentale problemen, het ‘blies hem meer dan eens van de voeten’, zoals hij het zelf noemt.
Kou
‘De eerste dag dacht ik echt regelmatig: “Waar ben ik nu terecht gekomen?” Naast de ellende waar we het net over hadden wordt een groot probleem ook gevormd door meisjes, zelf eigenlijk nog een kind, die zwanger raken van veel oudere mannen. Daarmee hangen dan vaak gedwongen huwelijken samen. Dan is er nog een gigantische alcoholproblematiek, want drank kost er bijna niets en bij al die triestheid is het in deze periode bovendien vaak bitter koud. Ook gewone burgers zijn vaak afgesloten van gas, na een conflict met de Russen. Nu wordt er wel weer geleverd, maar tegen dermate hoge prijzen dat die door bijna niemand te betalen zijn.’
Geld?
‘Je wordt steeds kleiner hoor, in zo’n week. En het zit normaal helemaal niet zo in me, maar uiteindelijk begon ik toch na te denken over wat ik kon bijdragen om dit leed een beetje te verzachten. Dus heb ik nu de stichting beloofd dat ik datgene wat ik kan inzetten als middel ook zal benutten om geld in te zamelen, zodat ik terug kan gaan. Ik moet dat gewoon doen. Misschien denk je nu: ‘Gaat het dan weer allemaal alleen maar om geld?’ Maar ik kan je dat heel goed uitleggen. Om te beginnen hebben we natuurlijk de reiskosten, hoewel we die zo laag mogelijk houden. Maar we laten met het geld ook ter plaatse onder meer voedselpakketten maken, zodat de lokale economie gestimuleerd wordt. Daardoor levert elke euro in feite het dubbele op.’
Transparantie
Vroeger werden er vooral hulpgoederen gestuurd, maar dat zet weinig zoden aan de dijk, weet Robert nu. In plaats daarvan haalt de stichting bij de sponsors bijvoorbeeld één keer per jaar geld op, waarmee voor de kinderen ter plaatse kleding wordt gekocht. ‘Daarna worden ze op de foto gezet en zo kan iedere ‘sponsorouder’ precies zien wat er met zijn of haar geld gedaan is. Ook ik kan nu dus door mijn foto’s en verslagen laten zien dat het geld goed terecht komt. Die transparantie kunnen bieden, dat vind ik een heel mooi deel van mijn taak.
Badkamer
De vliegreis wordt met een budgetmaatschappij gedaan. Transport over land is lastig, ook al omdat de Oekraïense autoriteiten vaak moeilijk doen. Het is nog een reden waarom geld te prefereren is boven hulpgoederen. Nog een voorbeeld: zelf had Robert voor zijn reis 450 euro ingezameld. Daar had hij niets over verteld, dus de leiding van het weeshuis was aangenaam verrast. De lichtgehandicapte bewoners hadden namelijk dringend een nieuwe badkamer nodig. ‘Begrijp je? Voor dat bedrag koop je hier bij wijze van spreken net een kraan. Maar daar kon voor dat bedrag een complete badkamer aangelegd worden!’
Respect
Omdat een deel van de bewoners gehandicapt is, vormen ze een leeftijdgroep van 2 tot pakweg 35. De directeur van het weeshuis omschrijft Robert als ‘een fantastische man’ die er alles aan gelegen is om de bewoners te beschermen na al het verdriet dat ze al hebben moeten doorstaan. ‘Maar zeker ook voor de mensen die dit organiseren en uitvoeren vanuit Nederland, heb ik het diepste respect. Die stoppen hier zo ontzettend veel tijd en moeite in, echt geweldig. Zoals Mieke, een vrouw die tegen de zeventig loopt maar nog een tomeloze energie heeft. En voor iedere cent wordt door haar verantwoording afgelegd, hè! Een prachtig mens waar ik mooie gesprekken mee voer. Laatst zei ze trouwens: “We werken met mensen uit het hele land. Maar die Limburgers dat is toch een apart slag…” Waarmee ze gewoon haar dankbaarheid uitsprak voor het feit dat wij heel actief meewerken, meegaan naar de Oekraïne en ook weer andere mensen stimuleren.’
Wil
Als fotograaf is het soms lastig werken in een situatie als deze, heeft Robert ervaren. Enerzijds kun je geraakt worden door een moment, door een mens, door een situatie. Tegelijkertijd moet je een bepaalde afstand bewaren om de foto’s te kunnen nemen die je moet maken. ‘Ik krijg het emotioneel wel allemaal vol mee hoor’ probeert Robert het onder woorden te brengen. ‘Maar mijn wil om dat plaatje te schieten wat ook duizend andere mensen kan raken is zo groot, dat ik er op een één of andere manier toch in slaag om me daar op dat specifieke moment overheen te zetten. Het is dan net alsof je een beetje boven de situatie hangt.’
Venster
We hebben ze hard nodig, mensen die op deze wijze af en toe het venster op de wereld voor ons open zetten. In ieder geval zijn er, door het verhaal en de beelden van Robert Sanders, weer wat meer mensen die kennis hebben kunnen nemen van dit toch merkwaardige en grotendeels onbekende verhaal uit een bizar stukje van Europa.
Maar het belangrijkste resultaat omschreef Robert waarschijnlijk zelf al eerder op zijn Facebookpagina. ‘Die meiden, die voelen zich tenminste weer een echt een mens waar om gegeven wordt.’
